Wakacje dla wielu uczniów to okazja do zarobienia pieniędzy, które później najczęściej są wydawane na wypoczynek. Prawo pozwala na zatrudnianie jako pracowników młodszych, jak i starszych uczniów, ale dba o to, by zarobkowanie nie odbiło się negatywnie na ich zdrowiu i rozwoju.

Zgodnie z art. 65 Konstytucji RP stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania muszą być określone w ustawie. Oznacza to, że możliwość zatrudniania dzieci traktowana jest wyjątkowo. Zasady korzystania z ich pracy zostały określone w przepisach kodeksu pracy. Prawo pracy daje możliwość wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko poniżej 16 roku życia na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową. Czynnikami pozwalającymi określić zdolność dziecka do wykonania konkretnych zleceń będą ich fizyczne i psychiczne predyspozycje, jednakże praca nie może szkodzić ich bezpieczeństwu, zdrowiu i wykonywaniu obowiązków szkolnych.
Zezwolenie na pracę
W celu zatrudnienia małoletniego dziecka pracodawca musi przejść wcześniej dosyć uciążliwą procedurę. Przede wszystkim zaangażowanie takich osób uzależnione jest od zgody rodziców bądź opiekunów oraz uzyskania zezwolenia wydanego przez Państwową Inspekcję Pracy. Zgoda inspektora będzie uzależniona od tego, czy wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych nie będzie powodowało zagrożenia życia, zdrowia, rozwoju psychofizycznego dziecka oraz czy nie zagraża wypełnieniu przez dziecko obowiązku szkolnego. Inspektor wydaje zezwolenie, po analizie dokumentów, które pracodawca musi dołączyć do wniosku o wydanie zezwolenia, na pracę dziecka, które nie ukończyło 16 roku życia.
Zezwolenie wydawane jest przez PIP indywidualnie dla każdego dziecka, które będzie wykonywać pracę, i powinno zawierać:
  •  dane osobowe dziecka i jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna,
  •  oznaczenie podmiotu prowadzącego jeden z wymienionych w ustawie rodzaj działalności,
  •  określenie rodzaju pracy lub innych zajęć zarobkowych, które może wykonywać dziecko,
  •  określenie dopuszczalnego okresu wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych,
  •  określenie dobowego wymiaru pracy lub innego zajęcia zarobkowego,
  •  inne niezbędne ustalenia, które są wymagane ze względu na dobro dziecka lub charakter określonej pracy czy też innych zajęć zarobkowych, np. konkretne zalecenia bhp.
Rodzic czuwa
Przez cały czas trwania umowy zarówno rodzice, jak i inspekcja pracy mogą interweniować i czuwać nad warunkami pracy dziecka. Rodzic lub opiekun może zwrócić się do inspektora pracy o cofnięcie zezwolenia. Oczywiście rodzic może także sam zdecydować, że jego dziecko nie będzie dalej świadczyć pracy. Jednak w takim przypadku musi się liczyć z tym, że pracodawca będzie mógł wyciągać konsekwencje prawne, np. domagać się odszkodowania, jeżeli rodzic bez uzasadnienia zerwie kontrakt dziecka. Dlatego w razie wątpliwości co do negatywnego wpływu świadczonej pracy na zdrowie dziecka warto powiadomić inspektora, który powinien bardzo szybko zbadać, czy zastrzeżenia rodzica są uzasadnione.
Na umowę o pracę
Mniej zabiegów wymaga zatrudnianie młodzieży. Bez uzyskiwania zezwolenia z PIP istnieje możliwość zatrudniania młodocianych, którzy ukończyli 16 rok życia. Mogą być oni zatrudniani na podstawie umowy o pracę nie tylko w ramach nauki i przygotowania do wykonywania zawodu, ale także przy wykonywaniu lekkich prac. Młodzi pracownicy w czasie wakacji mogą wykonywać prace niepowodujące zagrożenia dla zdrowia, życia i rozwoju psychofizycznego, a także takie, które nie utrudniają młodocianemu wypełnianie obowiązku szkolnego. Praca sezonowa w okresie wakacyjnym z reguły nie koliduje z nauką, więc ten warunek łatwo spełnić.
Pracodawca ma obowiązek ustalić we własnym zakresie wykaz prac lekkich. Przepisy nie określają bowiem powszechnie obowiązującego katalogu prac lekkich. Ich wykaz określa pracodawca w porozumieniu z lekarzem wykonującym zadania służby medycyny pracy oraz wymaga zatwierdzenia przez inspektora pracy. Każdy pracodawca sporządza wykaz prac lekkich uwzględniając technologię i organizację pracy w swoim przedsiębiorstwie. Wykaz prac, których wykonywanie jest wzbronione młodocianym, określony jest w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. nr 200, poz. 2047 z późn. zm.). Osoby w wieku powyżej 16 lat mogą wykonywać prace wymienione w wykazie, jeżeli jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego. Przed rozpoczęciem pracy przez młodocianego pracodawca musi go zapoznać z obowiązującym w zakładzie wykazem.
Na badania
Ustawodawca starannie zadbał, by praca nie wywierała negatywnego wpływu na zdrowie młodocianego. Zgodnie z przepisami kodeksu pracy młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia. Jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest obowiązany zmienić rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej możliwości, niezwłocznie rozwiązać umowę o pracę i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.
Młodociani pracownicy mają poniżej 18 lat, więc są niepełnoletni. Ustawodawca zdecydował, by ich opiekunowie prawni poznali warunki pracy swoich dzieci. Dlatego pracodawca jest obowiązany przekazać informacje o ryzyku zawodowym, które wiąże się z pracą wykonywaną przez młodocianego, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami również przedstawicielowi ustawowemu młodocianego.
Krótko w pracy
Czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę, a czas pracy młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę. Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny, pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy.
Młodociani pracownicy mają także zagwarantowany 48-godzinny wypoczynek weekendowy obejmujący niedzielę.
Umowa cywilnoprawna
Dużo mniej formalności związanych jest z zarobkowaniem na podstawie umów cywilnoprawnych. W takim przypadku podmiot zlecający pracę osobie młodocianej nie musi przestrzegać rygorów kodeksu pracy. Zleceniobiorca nie musi przechodzić specjalistycznych badań lekarskich, nie ma ograniczeń co do czasu, w jakim zlecone zadanie ma być wykonane. Zleceniobiorcy nie podlegają kontroli PIP. Tylko w przypadku dzieci do lat 16, które chcą świadczyć pracę, wymagana jest zgoda inspektora pracy, i to niezależnie, czy podpisana zostanie umowa o pracę czy umowa cywilnoprawna.
TOMASZ ZALEWSKI
PODSTAWA PRAWNA
■ Dział dziewiąty, art. 3045 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).