Czasem pracy jest nie tylko efektywne wykonywanie przez pracownika pracy, ale także czas niewykonywania pracy i pozostawania w faktycznej gotowości w dyspozycji pracodawcy. Jednym z takich przypadków pozostawania w dyspozycji pracodawcy pracownika jest odbywanie przez niego podróży służbowej.

Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Określenie wymiaru czasu pracy jest zasadniczym elementem stosunku pracy, gdyż stanowi podstawę określenia wynagrodzenia oraz jest miernikiem efektywności pracy każdego z pracowników.
Podróż służbowa, zgodnie z artykułem 775 kodeksu pracy oznacza wykonywanie przez pracownika zadania służbowego, na polecenie pracodawcy, w miejscu, które znajduje się poza siedzibą pracodawcy lub poza stałym miejscem swojej pracy.
rym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Określenie wymiaru czasu pracy jest zasadniczym elementem stosunku pracy, gdyż stanowi podstawę określenia wynagrodzenia oraz jest miernikiem efektywności pracy każdego z pracowników.
Podróż służbowa, zgodnie z artykułem 775 kodeksu pracy oznacza wykonywanie przez pracownika zadania służbowego, na polecenie pracodawcy, w miejscu, które znajduje się poza siedzibą pracodawcy lub poza stałym miejscem swojej pracy.
Siedziba i miejsce pracy
Jak wskazano powyżej, podróżą służbową jest wykonywanie zadania służbowego poza siedzibą pracodawcy lub poza stałym miejscem pracy. Zakwalifikowanie danych czynności pracownika do podróży służbowej wymaga zdefiniowania powyższych pojęć. Siedziba pracodawcy oraz miejsce pracy z całą pewnością nie oznaczają pojęć tożsamych.
Miejsce świadczenia pracy stanowi jeden z istotnych składników umowy o pracę, obustronnie uzgodniony przez strony stosunku pracy, objęty ogólnym zakazem jednostronnej zmiany przez którąkolwiek ze stron umowy. Określenie miejsca pracy pracownika powinno nastąpić w umowie o pracy. Strony wiążąc się umową o pracę mają dużą swobodę przy określaniu miejsca pracy pracownika. Może być ono określone na stałe bądź jako miejsce zmienne, przy czym w tym ostatnim wypadku zmienność miejsca pracy musi wynikać z samego charakteru wykonywanej pracy. Generalnie miejsce pracy można określić jako punkt geograficzny, jednostkę podziału geograficznego państwa lub inny wyraźnie określony punkt, w którym ma nastąpić świadczenie pracy. W przypadku gdy miejscem świadczenia pracy jest pewna zdefiniowana jednostka geograficzna, przemieszczanie się w jej granicach nie jest podróżą służbową. Miejsce pracy nie musi być wyposażone w zaplecze socjalne, kadrowe i techniczne.
Jednakże często w umowie o pracę nie wskazuje się miejsca wykonywania pracy. W takiej sytuacji należy przy określaniu miejsca pracy oprzeć się na bogatym dorobku orzecznictwa SN.
Stałe miejsce pracy pracownika może być usytuowane zarówno w miejscowości, w której znajduje się siedziba pracodawcy, jak i poza tą miejscowością.
Zazwyczaj celem podróży służbowej jest wykonanie przez pracownika określonego zadania wchodzącego w zakres jego obowiązków pracowniczych. Pracownik powinien odbywać podróż służbową na podstawie polecenia pracodawcy - skierowania, które powinno określać zakres czynności do wykonania oraz czas podróży służbowej. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego podróżą służbową jest każdy zlecony pracownikowi wyjazd w celu wykonania zadania poza stałym miejscem pracy.
Czas podróży
Na czas podróży służbowej składa się czas samej drogi do miejsca wykonywania zleconego zadania oraz czas efektywnego wykonywania zadania. Do czasu pracy pracownika wlicza się jedynie czas rzeczywistego wykonywania zadania będącego celem jego podróży służbowej. Natomiast czas samej podróży do miejsca wykonywania zadania i z powrotem nie jest wliczany do czasu pracy pracownika. W konsekwencji oznacza to, że za czas takiej podróży pracownikowi nie należy się wynagrodzenie. Sama podróż służbowa nie stanowi wykonywania pracy w rozumieniu art. 80 k.p. (przykład 1).
PRZYKŁAD 1
CZAS PRZEJAZDU NIEWLICZANY DO CZASU PRACY
Pracownik pracuje w Warszawie od godziny 7.00 rano do godziny 15.00. Podróż służbową (przejazd pociągiem) do Białegostoku odbywał w godzinach od 4.30 rano do godziny 7.00. Czasu samego przejazdu do miejsca, gdzie pracownik będzie wykonywał zadanie służbowe, nie wlicza się do czasu jego pracy.
Zdaniem Sądu Najwyższego odbywanie podróży służbowej poza czasem pracy nie rodzi obowiązku wypłacenia pracownikowi dodatkowego wynagrodzenia, jeżeli przepis szczególny tego nie przewiduje. (wyrok z 27 października 1981 r., I PR 85/81, OSNC z 1982 r. nr 5-6, poz. 76).
Reasumując odbywanie podróży służbowej (drogi do miejsca wykonywania zleconego zadania) poza rozkładowym czasem pracy nie rodzi obowiązku wypłacania pracownikowi wynagrodzenia.
Praca w podróży
Pracownik w trakcie podróży (np. pociągiem) może wykonywać swoje zadania pracownicze (np. przygotować raport, zestawienie). W takiej sytuacji cały czas efektywnego wykonywania pracy w czasie podróży wlicza się do czasu pracy pracownika (przykład 2).
PRZYKŁAD 2
PRACA W PODRÓŻY
Pracownik pracuje w Warszawie od godziny 7.00 rano do godziny 15.00. Podróż służbową (przejazd pociągiem) do Białegostoku odbywał w godzinach od 17.00 do 19.30. Pracownik od godziny 18.00 do 19.00 sporządzał raport z kontroli przeprowadzonej w miejscu jego podróży służbowej. Czas przygotowywania raportu wlicza się do czasu pracy pracownika, gdyż w czasie jednej godziny podróży efektywnie wykonywał swoje obowiązki pracownicze.
Inaczej jednak będzie wyglądała sytuacja, gdy czas dojazdu do miejsc wykonywania zleconego zadania bądź powrót z tego miejsca będzie przypadał w rozkładowym czasie pracy pracownika. Wówczas czas takiej podróży zalicza się do czasu pracy pracownika i należy mu się za wynagrodzenie na zasadach ogólnych (przykład 3).
PRZYKŁAD 3
PODRÓŻ W GODZINACH PRACY
Pracownik pracuje w Warszawie od godziny 7.00 rano do godziny 15.00. Podróż służbową (przejazd pociągiem) do Białegostoku odbywał w godzinach od 9.00 rano do godziny 11.30. Czas samego przejazdu do miejsca, gdzie pracownik będzie wykonywał zadanie służbowe, wlicza się do czasu jego pracy, gdyż czas podróży przypada w rozkładowym czasie pracy pracownika.
Typową opisaną powyżej instytucję podróży służbowej należy odróżnić od wykonywania pracy, której stałym elementem jest konieczność przemieszczania się (np. kierowca, specjalista naprawiający awarie w różnych miejscach). Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że stałe wykonywanie pracy (zadań) w różnych miejscowościach, których wyboru i terminu pobytu dokonuje każdorazowo sam pracownik w ramach umówionego (uzgodnionego) rodzaju pracy nie jest podróżą służbową (wyrok z 11 kwietnia 2001 r., I PKN 350/2000, OSNP z 2003 r. nr 2, poz. 36).
Kiedy nadgodziny
Pracownik odbywający podróż służbową w godzinach swojej pracy obowiązany jest do wykonywania pracy w tych samych normach czasu pracy, jakie stosowane są w stosunku do niego w zwykłych warunkach, w jego stałym miejscu pracy. Dopiero przekroczenie tych norm i wykonywanie pracy ponad te normy stanowić będzie pracę w godzinach nadliczbowych. Podstawowe znaczenie dla uznania czasu podróży służbowej za czas pracy w godzinach nadliczbowych ma rzeczywiste wykonywanie przez pracownika jego obowiązków. Zazwyczaj jednak ostatecznego ustalenia czy dane zachowanie można uznać za wykonywanie pracy należy dokonywać w oparciu o całokształt okoliczności danej podróży służbowej. Może również zdarzyć się tak, iż pracownik będzie wykonywał swoje obowiązki służbowe w czasie podróży służbowej w porze nocnej.
EDYTA DUCHNOWSKA
Autorka jest radcą prawnym w Kancelarii J. Bienias i Partnerzy Radcowie Prawni
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 29 par. 1 pkt 2, art. 128 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).