Pracownik musi zapłacić pracodawcy odszkodowanie za nieuzasadnione rozwiązanie umowy w trybie natychmiastowym. Ponosi też odpowiedzialność materialną za wyrządzenie mu szkody wskutek niewykonania albo nienależytego wykonania obowiązków.

Pracownik ma prawo do natychmiastowego (bez wypowiedzenia) rozwiązania stosunku pracy, gdy pracodawca dopuścił się wobec niego ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Interesy pracodawcy są jednak chronione. Gdy rozwiązanie umowy przez pracownika w tym trybie będzie nieuzasadnione, pracodawca ma prawo żądać od pracownika odszkodowania. O odszkodowaniu orzeka sąd pracy.

PRZYKŁAD: OPÓŹNIENIA W WYPŁACIE PENSJI Pracodawca notorycznie spóźniał się o ponad dwa tygodnie z wypłatą pracownikowi wynagrodzenia. Pracownik w związku z tym rozwiązał umowę o pracę bez wypowiedzenia. Składając oświadczenie o rozwiązaniu umowy, nie zachował jednak formy pisemnej. Pracodawca wystąpił o odszkodowanie, powołując się na nieuzasadnione rozwiązanie umowy. W przedstawionej sytuacji rozwiązanie umowy o pracę w trybie natychmiastowym było uzasadnione. Do podstawowych obowiązków pracodawcy należy bowiem m.in. terminowa wypłata wynagrodzeń. Pracodawca, spóźniając się z wypłatą wynagrodzenia, dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Rozwiązanie przez pracownika umowy bez zachowania formy pisemnej stanowi niezgodne z prawem rozwiązanie umowy, a kodeks pracy nie przewiduje za to sankcji w postaci odszkodowania. Niezachowanie przez pracownika wymogów formalnych do oświadczenia o rozwiązaniu umowy bez wypowiedzenia nie stanowi podstawy do wystąpienia przez pracodawcę do sądu o odszkodowanie.

Rozwiązanie umowy o pracę

W przypadku nieuzasadnionego rozwiązania umowy przez pracownika bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych przepisy przewidują tylko jedną sankcję – odszkodowanie z kodeksu pracy. Oznacza to, że pracodawca nie może dochodzić od pracownika za okres wypowiedzenia, np. odszkodowania na podstawie kodeksu cywilnego. Odszkodowanie za nieuzasadnione rozwiązanie umowy przez pracownika bez wypowiedzenia jest limitowane. Przysługuje w wysokości wynagrodzenia pracownika, a w przypadku rozwiązania umowy o pracę zawartej na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy – w wysokości wynagrodzenia za okres dwóch tygodni. Pracodawca, aby otrzymać odszkodowanie, nie musi przeprowadzić dowodu powstania szkody i jej wysokości.

PRZYKŁAD: ODSZKODOWANIE MIMO BRAKU SZKODY Pracodawca naruszył wobec pracownika obowiązek, który nie miał charakteru podstawowego, a zatem rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych nie było uzasadnione. Mimo że pracodawca nie poniósł w związku z takim zachowaniem pracownika żadnej szkody, wystąpił do sądu o odszkodowanie. Żądanie pracodawcy zostanie uwzględnione. Brak szkody lub niemożliwość jej udowodnienia nie pozbawia pracodawcy prawa do odszkodowania, jeśli sąd ustali, że rozwiązanie przez pracownika stosunku pracy nie było uzasadnione. Potwierdza to Sąd Najwyższy w wyroku z 29 kwietnia 2005 r., stanowiąc, że nieuzasadnione rozwiązanie przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 par. 11 k.p. usprawiedliwia żądanie od pracownika odszkodowania (art. 611 k.p.), niezależnie od tego, czy pracodawca poniósł szkodę (sygn. akt III PK 2/05, OSNP 2005/23/372).

Odpowiedzialność materialna

Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną. Zakres tej odpowiedzialności zależy przede wszystkim od rodzaju winy. Gdy pracownik wyrządza pracodawcy szkodę z winy umyślnej, ponosi pełną odpowiedzialność. W takiej sytuacji odpowiada on za rzeczywiście poniesione przez pracodawcę straty, jak i utracone korzyści, których pracodawca mógłby się spodziewać, gdyby pracownik nie wyrządził mu szkody. W razie nieumyślnego wyrządzenia szkody odpowiedzialność pracownika jest ograniczona do rzeczywistej straty pracodawcy. Odszkodowanie ustala się zatem w wysokości szkody, z zastrzeżeniem, że nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika w dniu wyrządzenia szkody. Wysokość odszkodowania może być też obniżona na podstawie ugody sądowej i pozasądowej oraz przez sąd wyrokujący w sprawie. Obniżenie odszkodowania następuje przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, m.in. stopnia winy pracownika i jego stosunku do obowiązków pracowniczych.

PRZYKŁAD: CIĘŻAR DOWODU – NA PRACODAWCY Pracodawca stracił wielu klientów wskutek wielokrotnego naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie. Z uwagi, że zostały łącznie spełnione następujące przesłanki: pracownik nie wykonał ciążącego na nim obowiązku powstrzymania się od działalności konkurencyjnej, można mu przypisać winę, pracodawca poniósł szkodę, wystąpił normalny związek przyczynowy pomiędzy zawinionym działaniem pracownika a uszczerbkiem w majątku pracodawcy (szkodą), pracodawca może dochodzić od pracownika wyrównania szkody. Z uwagi, że pracodawca obciążany jest ciężarem dowodu, to on będzie musiał udowodnić spełnienie powyższych przesłanek.

PRZYKŁAD: ROSZCZENIA PRACODAWCY Kierowca podczas wykonywania obowiązków pracowniczych z winy nieumyślnej wyrządził szkodę osobie trzeciej. W takiej sytuacji do naprawienia szkody wobec tej osoby zobowiązany jest wyłącznie pracodawca. Po jej naprawieniu ma prawo domagać się od pracownika odszkodowania. Trzeba jednak wiedzieć, że pracownik wyrządzający z winy nieumyślnej szkodę osobie trzeciej ponosi wobec pracodawcy, który tę szkodę naprawił, odpowiedzialność w ograniczonej wysokości – art. 115, 119 i 121 par. 1 i 2 kodeksu pracy (uchwała SN z dnia 13 czerwca 1975 r., sygn. akt IV PZP 7/75, OSNCP 1976/3/42). Odpowiada w granicach rzeczywistej straty i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Odszkodowanie nie może przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika.

Szkoda w mieniu powierzonym

Odpowiedzialność za mienie powierzone jest tzw. reżimem szczególnym omówionej wyżej pracowniczej odpowiedzialności materialnej. Pracownik, któremu powierzono mienie z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się: pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności, narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze oraz inne mienie, odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu. Podstawą odpowiedzialności za mienie powierzone jest powstanie szkody i prawidłowe powierzenie mienia. Odpowiedzialność w pełnej wysokości za szkodę oznacza, że pracownik odpowiada za rzeczywiście poniesione straty i utracone korzyści. Od odpowiedzialności za mienie powierzone pracownik może się uwolnić, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia. Warto też wiedzieć, że pracownik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia oraz że nie ponosi ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka.

WAŻNE



Odszkodowanie za szkodę w mieniu pracodawcy, jak i szkodę w mieniu powierzonym pracownikowi z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się, może zostać obniżone na podstawie ugody pomiędzy pracodawcą i pracownikiem

Obniżenie odszkodowania

Odszkodowanie za szkodę w mieniu powierzonym może zostać obniżone na podstawie ugody zawartej między pracodawcą a pracownikiem. W przepisach przewidziano, że istnieje możliwość obniżenia odszkodowania za szkodę w tzw. innym mieniu – innym niż pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności, narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze. Obniża się je stosownie, gdy sprawowanie nadzoru nad tym mieniem jest utrudnione, a w szczególności: • gdy mienie znajduje się w pomieszczeniach, do których ze względu na potrzeby prawidłowej obsługi konsumentów (interesantów) mają dostęp również pracownicy innych działów albo inne osoby, np. w placówkach handlowych, w których nabywcy mają swobodny dostęp do towarów, oraz gdy przyjmowanie towarów odbywa się bez przerywania obsługi nabywców, • w magazynach, sklepach i punktach usługowych, w których praca trwa dłużej niż jedną zmianę lub w których obsada wynosi co najmniej pięć osób. Obniżenie odszkodowania może też wyjątkowo nastąpić w innych niż wymienione wyżej okolicznościach, jeżeli jest to uzasadnione ze względu na zasady współżycia społecznego. Obniżenie odszkodowania ustala się, uwzględniając stopień utrudnienia sprawowania nadzoru nad powierzonym mieniem, rodzaj zaniedbań, rozmiar szkody, stopień winy pracownika, jego doświadczenie zawodowe i wyniki dotychczasowej pracy oraz sytuację rodzinną i majątkową. Wysokość odszkodowania ustala pracodawca po wysłuchaniu pracownika i po zasięgnięciu opinii reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej.

PODSTAWOWE ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI MATERIALNEJ PRACOWNIKA


1. Ciężar dowodu spoczywa na pracodawcy. To on musi wykazać okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody. 2. Pracownik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia. 3. Pracownik nie ponosi ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka. 4. W razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody stosownie do przyczynienia się do niej i stopnia winy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania szkody, odpowiadają oni w częściach równych. 5. W razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca. 6. Pracownik ponosi odpowiedzialność materialną wobec pracodawcy, który naprawił szkodę wyrządzoną osobie trzeciej. Roszczenie pracodawcy do pracownika o zwrot wypłaconego odszkodowania (tzw. roszczenie regresowe) staje się wymagalne w dniu, w którym pracodawca szkodę tę naprawił i z tym też dniem rozpoczyna się bieg okresu przedawnienia. 7. W sprawach materialnej odpowiedzialności pracowników wysokość szkody ustala się według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili. 8. Jeżeli pracownik odrębnymi czynami spowodował kilka szkód, odszkodowanie ustala się za każdą z nich oddzielnie. Jeżeli natomiast wyrządził kilka szkód jednym czynem (np. uszkodził samochód i przewożony towar), to wysokość odszkodowania ustala się łącznie.