Ochrona stosunku pracy osób zajmujących swoje stanowiska na podstawie powołania jest słabsza niż pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.

Stosunek pracy na podstawie powołania nawiązuje się tylko wtedy, gdy przewidują to w sposób wyraźny przepisy. Stwierdzenie tego, czy stosunek pracy został nawiązany na podstawie powołania, niejednokrotnie budziło wątpliwości, które rozstrzygane były w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W opinii tego sądu stosunek pracy na podstawie powołania w rozumieniu art. 68 kodeksu pracy nawiązują przykładowo dyrektorzy instytucji kultury, inspektorzy sanitarni, zarządcy komisaryczni przedsiębiorstwa państwowego, dyrektorzy kontroli skarbowej.

WAŻNE



Stosunek pracy powstały z powołania może być rozwiązany na podstawie porozumienia stron oraz wypowiedziany przez pracownika lub rozwiązany przez niego bez wypowiedzenia

To nie powołanie

Na podstawie orzeczeń Sądu Najwyższego skonstruować można również obszerną liczbę stanowisk osób, których stosunek pracy nie jest nawiązywany na podstawie powołania, mimo iż różne organy powołują je na zajmowane stanowiska. Nie każde powołanie jest bowiem powołaniem w rozumieniu art. 68 k.p. Powołanie na stanowisko prezesa lub członka zarządu spółki handlowej nie oznacza, iż jego stosunek pracy ma status powołania (wyrok SN z 2 grudnia 2004 r., I PK 51/04, M.P.Pr. 2005/2/30). Podobna sytuacja zachodzi w przypadku zastępcy dyrektora administracyjnego szkoły wyższej (por. wyrok SN z 6 września 2005 r., I PK 58/05, OSNP 2006/13-14/205), rektora niepaństwowej wyższej szkoły zawodowej (wyrok SN z 16 kwietnia 2003 r., I PK 92/02, OSNP 2004/15/261, komendanta straży miejskiej (por. wyrok SN z 15 czerwca 2005 r., II PK 268/04, OSNP 2006/9-10/143).

PRZYKŁADY

NIE NA KAŻDE STANOWISKO MOŻNA POWOŁAĆ

Pracodawca będący osobą fizyczną zatrudnił w swoim przedsiębiorstwie księgowego, określając, iż podstawą nawiązania jego stosunku pracy jest powołanie na czas nieokreślony. Po roku odwołał pracownika, nie określając przyczyny. Pracownik odwołał się do sądu pracy, żądając odszkodowania. Sąd uwzględni roszczenie, ponieważ żaden szczególny przepis nie zezwalał na zastosowanie powołania w tym przypadku. Zatem w rzeczywistości pracownik był zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Dlatego wypowiedzenie umowy dokonane przez pracodawcę powinno wskazywać przyczynę. Jej brak powoduje niezgodność wypowiedzenia z prawem.

PRAWO DO ODSZKODOWANIA

Pracownik zatrudniony na podstawie powołania na czas nieokreślony został wybrany na radnego rady gminy. Przed pierwszą sesją rady został przez pracodawcę odwołany ze stanowiska bez zgody rady gminy. W pozwie wniesionym do sądu pracy domagał się odszkodowania. Sąd uwzględni roszczenie pracownika, ponieważ przepisy chroniące stosunek pracy radnych mają zastosowanie do pracowników, z którymi nawiązano stosunek pracy na podstawie powołania. Pracownikowi radnemu odwołanemu ze stanowiska ze skutkiem równoznacznym z wypowiedzeniem umowy o pracę, bez zgody rady gminy, przysługują odpowiednio roszczenia przewidziane w art. 45 k.p. (por. uchwała SN z 24 listopada 1992 r., I PZP 55/92 OSNC 1993/7-8/116).

Zwykle na czas nieokreślony

Powołanie następuje co do zasady na czas nieokreślony. Powołanie na czas określony jest możliwe tylko wtedy, gdy przepisy szczególne na to pozwalają. Powołanie na czas określony nie daje jednak pracownikowi takiej ochrony przed rozwiązaniem stosunku pracy jak umowa o pracę, ponieważ odwołanie go może nastąpić w każdym czasie. Zasadnicze odmienności stosunku pracy nawiązanego na podstawie powołania ujawniają się najbardziej podczas rozwiązania stosunku pracy nawiązanego w ten sposób. Stosunek pracy nawiązany na podstawie powołania może zostać rozwiązany w sposób znacznie łatwiejszy niż umowa o pracę. Przy jego rozwiązywaniu nie obowiązuje tryb przewidziany w kodeksie pracy przy rozwiązywaniu umów o pracę. W szczególności odwołanie pracownika powołanego nawet na czas nieokreślony nie wymaga wskazania przyczyny odwołania, jeśli jest równoznaczne z wypowiedzeniem umowy. Oznacza to, iż przyczyna odwołania może być dowolna i nie podlega kontroli sądu pracy, zaś pracownik zatrudniony na podstawie powołania nie może skutecznie kwestionować odwołania ze stanowiska równoznacznego z wypowiedzeniem umowy o pracę ze względu na brak uzasadnionej przyczyny. Jak się przyjmuje, pracodawca nie jest również zobowiązany do konsultowania ze związkami zawodowymi zamiaru odwołania pracownika z pewnymi wyjątkami obejmującymi działaczy związkowych.

Rodzaje roszczeń

Pracownik powołany, z którym rozwiązano umowę, nie może żądać uznania bezskuteczności wypowiedzenia ani przywrócenia do pracy. Jedynym roszczeniem, jakie przysługuje pracownikowi odwołanemu ze stanowiska w sposób równoznaczny z wypowiedzeniem, jest odszkodowanie przewidziane w razie wypowiedzenia umowy o pracę. Odszkodowania tego żądać można, gdy pracodawca naruszy przepisy przy odwoływaniu pracownika. Przyczyna odwołania musi zostać natomiast wskazana, gdy odwołanie jest równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia (por. wyrok SN z 10 września 2004 r., I PK 704/03, OSNP 2005/9/128). W każdym z powyższych przypadków odwołanie powinno być dokonane na piśmie, jeśli pracodawca naruszy ten obowiązek, da to pracownikowi możliwość żądania odszkodowania.