Jakie obowiązki ma pracodawca w zakresie przestrzegania bhp

W celu ochrony zdrowia i życia pracowników pracodawcę obarczono licznymi obowiązkami. Mają one charakter bezwzględny i dotyczą każdego z nich, niezależnie od jego sytuacji. Za nieprzestrzeganie tych obowiązków pracodawca ponosi odpowiedzialność cywilną, wykroczeniową, a nawet karną.

Przedstawiając obowiązki pracodawcy, nietrudno zauważyć, że spora ich część dotyczy sfery bezpieczeństwa i higieny pracy. Wynika to z faktu, że prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy ujęte zostało w katalogu konstytucyjnych praw i wolności, a w płaszczyźnie prawa pracy podniesione do rangi podstawowych zasad prawa pracy. Usytuowanie tego prawa wśród podstawowych zasad prawnych oznacza, że pracodawcy przypisano szczególną rolę w zakresie ochrony życia i zdrowia pracowników. Jego ogólne sformułowanie nakazuje zaś pracodawcy nie tylko przestrzegać generalnych nakazów i zakazów wynikających z przepisów prawa, ale także uwzględniać indywidualne przeciwwskazania zdrowotne pracowników.

BEZPIECZNE WARUNKI PRACY Obowiązek zapewnienia bezpiecznych warunków pracy w ochronie życia i zdrowia pracowników: • ma charakter bezwzględny, • nie jest uzależniony od możliwości finansowych, organizacyjnych czy innych pracodawcy, • dotyczy każdego pracodawcy i zapewnia ochronę wszystkim pracownikom, • nie może być uchylony w drodze regulacji zakładowych ani też wolą stron.

Dotyczy każdego pracodawcy

Troska o bezpieczeństwo pracowników nie jest dyrektywą techniczną, lecz prawnym obowiązkiem każdego pracodawcy, który ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Obowiązki dotyczące tej sfery zostały skonkretyzowane w dziale dziesiątym kodeksu pracy oraz przepisach wykonawczych. Charakter tych powinności jest zróżnicowany. Niektóre z nich stanowią bowiem generalne dyrektywy, ale większość zobowiązuje pracodawcę do konkretnych działań na rzecz zatrudnionych pracowników. Pracodawcę obciążają także koszty związane z zapewnieniem bezpiecznej pracy, bez możliwości przerzucenia ich na pracowników. Przepisy regulujące podstawowe obowiązki pracodawców w zakresie bhp odnoszą się nie tylko do pracodawców zatrudniających osoby na stanowiskach roboczych, ale do wszystkich zakładów pracy bez wyjątku. Także ochrona z tym związana rozciąga się na ogół pracowników, przy czym niektóre grupy pracownicze podlegają szczególnej ochronie.

W zgodzie z techniką i nauką

Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Granice tego obowiązku wyznacza aktualny poziom nauki i techniki. Pracodawca powinien wykorzystywać osiągnięcia tych dziedzin w sposób racjonalny i odpowiedni. Z uwagi na cel tego obowiązku, którym jest ochrona zdrowia i życia pracowników, korzystanie z osiągnięć nauki i techniki nie powinno być traktowane jedynie w sposób formalny, lecz skłaniać pracodawcę do dokonywania własnej oceny stanu bezpieczeństwa w miejscu pracy, np. gdy jest on przekonany, że używanie określonych urządzeń mimo pozytywnej oceny, nie gwarantuje bezpiecznego wykonywania pracy. Kodeks pracy przypisując pracodawcy obowiązki organizatora pracy, wymaga od niego takiej dbałości, która zapewni warunki pracy niezagrażające życiu i zdrowiu pracowników. Chodzi tu zatem nie tylko o działania własne pracodawcy, ale także o sprawowanie należytego kierownictwa w tym zakresie. Pracodawca powinien bowiem tworzyć w zakładzie klimat przestrzegania przepisów bhp i troski o bezpieczeństwo u wszystkich uczestników procesu pracy. Pracodawca zobligowany jest zapewnić pracownikom właściwe warunki pracy i chronić ich przed różnego rodzaju zagrożeniami związanymi z wykonywaną pracą. Chodzi tu o spełnienie wielu wymogów dotyczących pomieszczeń pracy, poszczególnych stanowisk czy maszyn i urządzeń użytkowanych przez pracowników. Pracodawca jest zobowiązany: • organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, • zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń, • zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, • zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Jakie powinny być pomieszczenia pracy

Pracodawca ma obowiązek zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników. Jego obowiązkiem jest także utrzymywanie obiektów budowlanych i znajdujących się w nich pomieszczeń pracy oraz terenów i urządzeń z nim związanych w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Obowiązki w tym zakresie konkretyzują przepisy rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Wynika z nich m.in. powinność zapewnienia w pomieszczeniach pracy oświetlenia naturalnego i sztucznego, odpowiedniej temperatury, wymiany powietrza oraz zabezpieczenia przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi uciążliwościami i czynnikami szkodliwymi dla zdrowia (przykład 1). Poszczególne stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywanych na nich czynności oraz psychofizycznych właściwości pracowników, przy czym wolna powierzchnia stanowiska powinna zapewnić pracownikowi swobodę ruchu wystarczającą do wykonywania pracy w sposób bezpieczny, z uwzględnieniem wymagań ergonomii.

Maszyny i urządzenia

Określone wymogi dotyczą także maszyn i urządzeń wykorzystywanych w procesie pracy. Generalna dyrektywa nakazuje pracodawcy podjąć takie działania, które zapewniają, że maszyny udostępnione pracownikom na terenie zakładu pracy lub w miejscu im wyznaczonym są właściwe lub odpowiednio przystosowane do wykonywania pracy oraz mogą być użytkowane bez pogorszenia bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników. Pracodawca, dokonując wyboru maszyny, powinien brać pod uwagę specyficzne warunki i rodzaj wykonywanej pracy, a także istniejące w zakładzie zagrożenia istotne dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. Jeżeli maszyny nie mogą być użytkowane bez ryzyka dla pracowników, pracodawca powinien zastosować odpowiednie rozwiązania mające na celu zminimalizowanie tych zagrożeń.

Praca przy komputerze

Dodatkowe powinności w zakresie organizowania bezpiecznych i odpowiednich warunków pracy podyktowane są uciążliwością pracy na stanowiskach komputerowych. Zagadnienia w tym zakresie normują przepisy wykonawcze, które szczegółowo wyjaśniają zasady organizacji stanowisk pracy wyposażonych w monitory ekranowe. Należy jednak wyjaśnić, że generalnie praca przy komputerze nie jest traktowana jako praca w warunkach szkodliwych dla zdrowia, aczkolwiek jest pracą uciążliwą. Dlatego też pracodawca jest obowiązany organizować komputerowe stanowiska pracy w sposób łagodzący te uciążliwości, przy zachowaniu minimalnych wymagań bhp i ergonomii. Pracodawca musi także oceniać warunki pracy na takich stanowiskach pracy i to w kilku aspektach. Po pierwsze ocena powinna dotyczyć organizacji stanowisk pracy, w tym rozmieszczenia elementów wyposażenia, w sposób zapewniający spełnienie wymagań bhp. Przy ocenie należy także uwzględniać stan elementów wyposażenia stanowisk pracy, w tym ochronę np. przed porażeniem prądem elektrycznym. Trzecim aspektem oceny są różnego rodzaju obciążenia dla zdrowia pracowników, dotyczące w szczególności: narządu wzroku, układu mięśniowo-szkieletowego, wpływu czynników fizycznych (np. nieodpowiedniego oświetlenia) czy też obciążenia psychicznego pracowników, wynikającego ze sposobu organizacji pracy. Ocena w wymienionym zakresie powinna być przeprowadzana w szczególności dla nowo tworzonych stanowisk oraz po każdej zmianie organizacji i wyposażenia stanowisk pracy. Na jej podstawie pracodawca jest obowiązany podejmować działania mające na celu usunięcie stwierdzonych zagrożeń i uciążliwości.

Ocena ryzyka zawodowego

Pracodawca ma obowiązek nie tylko zapewnić pracownikom odpowiednie warunki pracy, ale także informować ich o uciążliwościach i niebezpieczeństwach występujących w środowisku pracy. Jedną z podstawowych powinności pracodawcy w zakresie bhp jest ocena ryzyka zawodowego występującego w zakładzie pracy. W ramach tego obowiązku pracodawca informuje pracowników o ryzyku, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami, a także ocenia i dokumentuje to ryzyko oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne pozwalające na jego zmniejszenie. Pracodawca ma obowiązek poinformować pracownika o rodzajach czynników szkodliwych dla jego zdrowia oraz o innych uciążliwościach i niebezpieczeństwach występujących w środowisku pracy, wypadkach przy pracy i chorobach zawodowych, jakie miały miejsce na danym lub podobnym stanowisku pracy, oraz o przyczynach i skutkach tych zdarzeń, a także o środkach zapobiegających takim zagrożeniom oraz sposobach stosowania środków ochrony indywidualnej i zbiorowej. Informacja o ryzyku zawodowym powinna dotrzeć do pracownika przed dopuszczeniem go do określonej pracy. Poza tym powinna być ona przekazywana pracownikom w każdym przypadku zmian w ryzyku zawodowym, pojawienia się nowych zagrożeń bądź też w razie zwiększenia prawdopodobieństwa niekorzystnego oddziaływania warunków pracy na ich bezpieczeństwo i zdrowie. Informacja o zagrożeniach występujących w zakładzie może być przekazana pracownikom w dowolnym trybie przyjętym u danego pracodawcy (np. w formie pisma dla każdego pracownika z osobna za pisemnym potwierdzeniem złożonym do akt osobowych albo w formie obwieszczenia na tablicy ogłoszeń).

PRACA PRZY KOMPUTERACH Pracodawca powinien zapewnić pracownikom zatrudnionym na stanowiskach komputerowych: • łączenie przemienne pracy związanej z obsługą monitora ekranowego z innymi rodzajami pracy nieobciążającymi narządu wzroku i wykonywanymi w innych pozycjach ciała – przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy obsłudze monitora ekranowego lub co najmniej 5-minutową przerwę, wliczaną do czasu pracy po każdej godzinie pracy przy obsłudze komputera, • profilaktyczną opiekę zdrowotną, w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach, • okulary korygujące wzrok, zgodne z zaleceniem lekarza, jeżeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej wykażą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego.

ENCYKLOPEDIA PRAWA • Monitor ekranowy – oznacza urządzenie do wyświetlania informacji w trybie alfanumerycznym lub graficznym, niezależnie od metody uzyskiwania obrazu. • Napoje profilaktyczne – nieodpłatne świadczenia w naturze przysługujące ze względów profilaktycznych pracownikom zatrudnionym przy pracy szczególnego rodzaju lub w uciążliwych warunkach klimatycznych. • Ocena ryzyka zawodowego – oszacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia niepożądanych zdarzeń oraz wysokości prawdopodobnych szkód materialnych, a także strat związanych z utratą zdrowia lub życia. • Posiłki profilaktyczne – nieodpłatne świadczenia w naturze przysługujące ze względów profilaktycznych pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, w formie jednego dania gorącego, zawierającego około 50-55 proc. węglowodanów, 30-35 proc. tłuszczów, 15 proc. białek oraz posiadającego wartość kaloryczną około 1000 kcal. • Pracownik zatrudniony przy komputerze – oznacza każdą osobę zatrudnioną przez pracodawcę, w tym praktykanta i stażystę, użytkującą w czasie pracy monitor ekranowy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy. • Ryzyko zawodowe –prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń mogących spowodować zagrożenie dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracownika, skutkujące wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, lub poniesieniem strat materialnych.

Ocena na każdym stanowisku

Pracodawca musi także dokonywać oceny ryzyka zawodowego. Pełne i fachowe dokonanie takiej oceny oraz określenie sposobów redukcji ryzyka nie należy jednak do zadań łatwych. Wydaje się zatem pożądane współdziałanie pracodawcy z podmiotami zajmującymi się problematyką bezpieczeństwa pracy, technologii i organizacji pracy. Ocena ryzyka powinna być dokonywana zarówno przy tworzeniu nowych stanowisk pracy i wprowadzaniu nowych procesów technologicznych, jak i po każdej zmianie procesu technologicznego, zastosowaniu nowych urządzeń technicznych, materiałów i substancji, zmianie organizacji pracy i stanowisk pracy oraz zmianie stosowanych środków ochronnych. Ponadto przy niektórych pracach kontrola poziomu ryzyka powinna być przeprowadzana okresowo. Obowiązki pracodawcy w zakresie ryzyka zawodowego dotyczą wszystkich stanowisk pracy, zaś ich wykonanie nie jest uwarunkowane oceną danej pracy jako związanej bądź niezwiązanej ze zwiększonym ryzykiem, odbiegającym lub nieodbiegającym od normalnego doświadczenia zawodowego. W zakresie szczególnej ochrony zdrowia młodocianych pracowników na pracodawcy spoczywa dodatkowy obowiązek poinformowania o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną przez nich pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami również jego przedstawiciela ustawowego (rodzica, opiekuna). Ponadto wszyscy pracownicy powinni być poinstruowani o środkach zapobiegających zagrożeniom, w tym w szczególności o sposobach stosowania środków ochrony indywidualnej i zbiorowej. Oszacowanie rozmiaru ryzyka zawodowego i jego dokumentowanie powinno dotyczyć wszystkich stanowisk pracy (przykład 2).

Profilaktyczna ochrona zdrowia

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez aktualnego zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do jej wykonywania, a także bez dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Jedną z podstawowych powinności pracodawcy w zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników jest przeprowadzanie obowiązkowych badań lekarskich, których celem jest dokonanie weryfikacji, czy pracownik może wykonywać pracę na danym stanowisku i w określonych warunkach bez uszczerbku dla zdrowia. Wiedzę na ten temat pracodawca musi posiadać już w momencie zatrudnienia pracownika. Stąd też przed przystąpieniem do pracy każdy pracownik musi okazać się zaświadczeniem lekarskim o braku przeciwwskazań do wykonywania określonej pracy (przykład 3). Poza tym pracodawca ma obowiązek kierować pracowników na badania okresowe, a po dłuższej chorobie dodatkowo na badania kontrolne.

Pracownik musi być przeszkolony

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bhp. Z tą ogólną dyrektywą koresponduje szczegółowy obowiązek pracodawcy, jakim jest przeszkolenie pracownika w zakresie bhp przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie. Przeprowadzenie szkolenia pracownika nie jest wymagane tylko w jednym przypadku, a mianowicie podjęcia przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę. Szkolenia w zakresie bhp odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy. Ponadto pracodawca jest obowiązany zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bhp dotyczącymi wykonywanych przez nich prac, a także wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki w tym zakresie. Znajomość tej problematyki pracownik potwierdza na piśmie. Wiedzę na ten temat musi mieć także pracodawca, który jest zobowiązany okresowo szkolić się w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków.

Środki ochrony

Jednym z obowiązków spoczywających na pracodawcy w zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia jest dostarczanie pracownikom środków ochrony indywidualnej, obuwia i odzieży roboczej oraz środków ochrony osobistej. W określonych warunkach pracodawca musi także zapewnić pracownikom napoje i posiłki profilaktyczne. Jedną z istotnych powinności pracodawcy w zakresie profilaktyki zdrowia pracowników jest dostarczanie im środków ochrony indywidualnej i poinstruowanie o sposobach posługiwania się nimi. Pracodawca nie musi w tym zakresie współdziałać ze związkami zawodowymi, ale jest zobowiązany konsultować te kwestie z pracownikami lub ich przedstawicielami. Środki ochrony indywidualnej zabezpieczają pracowników przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących w środowisku pracy. Powinny być one przydzielane wówczas, gdy dla ograniczenia zagrożeń nie wystarcza zastosowanie rozwiązań organizacyjnych i technicznych. Dlatego też pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez wyposażenia go w środki ochrony indywidualnej niezbędne na danym stanowisku pracy. Aby środki te skutecznie spełniały swą funkcję, muszą odpowiadać wymaganym normom, stanowiąc niezawodny środek zabezpieczający przed skutkami zagrożeń występujących przy wykonywaniu określonych prac. Ze względów praktycznych powinny być one także wygodne w użyciu, ekonomiczne i trwałe.

OBOWIĄZKOWE BADANIA Pracodawca ma obowiązek kierować na badania: • wstępne nowo zatrudnionych pracowników oraz młodocianych i pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy, z wyjątkiem osób, które przyjmowane są ponownie do pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą, • okresowe wszystkich pracowników z różną częstotliwością, w zależności od występowania czynników szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia, • kontrolne pracownika po chorobie trwającej dłużej niż 30 dni.

Odzież i obuwie robocze

Kolejny obowiązek pracodawcy wiąże się z nieodpłatnym dostarczeniem pracownikom odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania określone w Polskich Normach. Obowiązek ten istnieje wówczas, gdy odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu albo wymagają tego względy technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy. Tryb udzielania odzieży i obuwia roboczego, tak jak w przypadku środków ochrony indywidualnej, pozostaje w gestii organizacyjnej pracodawcy, choć kwestie z tym związane podlegają także konsultacji z pracownikami. W praktyce tryb ten ustala się w tabeli przydziału odzieży i obuwia roboczego, w której określa się ich asortyment, stanowiska pracy, na których stosowanie odzieży roboczej jest niezbędne, oraz okresy jej użytkowania. Kwestie związane z przydziałem odzieży i obuwia roboczego, powinny także znaleźć odzwierciedlenie w postanowieniach regulaminu pracy, zaś ich asortyment i okresy użytkowania powinny być dostosowane do warunków pracy oraz do rodzaju i poziomu zagrożeń występujących na poszczególnych stanowiskach pracy i wymagań higienicznych i sanitarnych. Pracodawca ma obowiązek zapewnić, aby odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe, dlatego, jeżeli je utraciły wskutek uszkodzenia lub zużycia, zobowiązany jest wymienić je na inne. Pracodawca może także ustalić stanowiska pracy, na których pracownik będzie korzystał z własnej odzieży i obuwia roboczego, pamiętając jednak o pewnych wyłączeniach. Dotyczy to stanowisk pracy związanych z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prac powodujących intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi. Pracodawca jest zobligowany rekompensować pracownikom używanie własnej odzieży lub obuwia. Ekwiwalent pieniężny z tego tytułu ustala się w wysokości wynikającej z wyliczenia obejmującego aktualną cenę przysługującej odzieży i czasookresu jej użytkowania. Terminy wypłacania tego świadczenia powinny być ściśle związane z przewidywanymi okresami używalności odzieży i obuwia roboczego. Na pracodawcy spoczywa nie tylko obowiązek dostarczenia pracownikom środków ochrony indywidualnej i odzieży roboczej, ale także ich prania, konserwacji, odpylania i odkażania. Jeżeli pracodawca nie może zapewnić prania odzieży, to czynności te może zlecić pracownikom, pod warunkiem wypłacenia im ekwiwalentu pieniężnego w wysokości poniesionych przez nich kosztów. Surowsze zasady obowiązują natomiast w przypadku środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, które uległy skażeniu środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie skażonymi. Powinny być one bowiem przechowywane wyłącznie w wyznaczonym miejscu, a powierzenie pracownikom ich prania lub konserwacji jest niedopuszczalne. Pracodawca ma obowiązek ewidencjonować przydzielanie pracownikowi środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego. Służy temu karta ewidencji, w której oprócz zapisów dotyczących przydziału, zawiera się także informacje o wypłacie ekwiwalentu za używanie własnej odzieży i obuwia oraz za ich pranie lub konserwację. Kartę ewidencyjną pracodawca zakłada i prowadzi odrębnie dla każdego pracownika.

Napoje i posiłki profilaktyczne

Przepisy kodeksu pracy rozszerzają katalog obowiązków pracodawcy w stosunku do pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie szkodliwych. Obowiązek ten dotyczy dostarczania odpowiednich posiłków i napojów, jeżeli jest to konieczne ze względów profilaktycznych. Kryteria wydawania posiłków i napojów, ich rodzaje oraz wymogi, jakim powinny odpowiadać, określają przepisy wykonawcze. Ustalenie stanowisk pracy, na których zatrudnieni pracownicy powinni otrzymywać posiłki i napoje, oraz szczegółowych zasad ich wydawania, pozostaje natomiast w gestii pracodawcy, który współdziała w tym zakresie z zakładową organizacją związkową, a jeżeli taka u niego działa – z przedstawicielami pracowników. Posiłki i napoje są świadczeniami w naturze, co wyklucza możliwość zastąpienia ich ekwiwalentem pieniężnym. Należą się one pracownikom w dniach wykonywania prac uzasadniających ich wydawanie. Pracodawca powinien zaś zapewnić odpowiednie warunki higieniczno-sanitarne przygotowywania oraz spożywania posiłków i napojów.

Niekiedy musi być jadalnia

Posiłki profilaktyczne wydaje się wówczas, gdy z uwagi na uciążliwość pracy i warunki klimatyczne konieczne jest uzupełnianie rezerwy energetycznej pracownika. Rodzaje tych prac określają przepisy wykonawcze, ale głównie dotyczy to sytuacji, w których pracownicy wykonują ciężką pracę fizyczną albo pracują w gorącym lub zimnym klimacie. Uzupełnienie stanowią prace związane z usuwaniem skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych. Posiłki powinny być wydawane w czasie regulaminowych przerw w pracy, w zasadzie po trzech, czterech godzinach pracy. Jeżeli pracodawca nie ma możliwości wydawania posiłków ze względu na rodzaj wykonywanej przez pracownika pracy lub ze względów organizacyjnych, może zapewnić w czasie pracy korzystanie z takich posiłków w punktach gastronomicznych lub przyrządzanie ich we własnym zakresie z otrzymanych produktów. U pracodawców zatrudniających powyżej dwudziestu pracowników, z wyjątkiem zakładów, w których wykonywana jest wyłącznie praca biurowa, powinna znajdować się jadalnia do spożywania posiłków. W razie kontaktu ze środkami chemicznymi, promieniotwórczymi lub biologicznie zakaźnymi, pracodawca jest zobowiązany zapewnić jadalnię niezależnie od liczby zatrudnionych pracowników.

Kiedy trzeba zapewnić napoje

Pracownicy mają również prawo do profilaktycznych napojów, jeżeli są zatrudnieni przy określonych pracach lub pracują w szczególnych warunkach atmosferycznych. Rodzaj i temperatura napojów powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy. Pracodawca jest zobligowany zapewnić pracownikom napoje w ilości zaspokajającej ich potrzeby, odpowiednio zimne lub gorące w zależności od warunków wykonywania pracy. Należy podkreślić, że w przeciwieństwie do posiłków, które powinny być odpowiednio organizowane i spożywane o określonej porze (w czasie przerwy regulaminowej), napoje powinny być dostępne dla pracowników podczas całej zmiany roboczej.

Środki higieny osobistej

Kolejny obowiązek pracodawcy wiąże się z zapewnieniem pracownikom środków niezbędnych do utrzymania higieny osobistej oraz odpowiednich urządzeń higieniczno-sanitarnych. Chodzi tu między innymi o środki do mycia i ręczniki, które tak samo jak napoje i posiłki profilaktyczne mają charakter świadczeń w naturze. Przydział tych środków ustala pracodawca, który uwzględnia stopień narażenia pracowników na zabrudzenie przy wykonywaniu pracy. Ustalenia w tym zakresie powinny znaleźć odzwierciedlenie w regulaminie pracy lub innym dokumencie normującym w danym zakładzie pracy problematykę przydziału środków ochrony indywidualnej i środków ochrony osobistej. Ponadto pracodawca obowiązany jest zapewnić pracownikom środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. Powinności w tym zakresie zostały skonkretyzowane w przepisach rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp, które obligują pracodawcę do zapewnienia pracownikom sprawnie funkcjonującego systemu pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środków do udzielania takiej pomocy. Ilość, usytuowanie oraz wyposażenie punktów pierwszej pomocy i apteczek pracodawca ustala w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami. W ustaleniach tych bierze się pod uwagę rodzaje i nasilenie zagrożeń występujących na poszczególnych stanowiskach pracy.

Konsultacje z pracownikami

Zapewnienie bezpiecznych warunków pracy to także kwestia troski samych zainteresowanych. Pracownicy mogą bowiem bezpośrednio oddziaływać na stan bezpieczeństwa pracy poprzez konsultowanie i opiniowanie z pracodawcą najważniejszych kwestii z zakresu bhp. Zobowiązani do przeprowadzenia konsultacji są wszyscy pracodawcy, niezależnie od liczby zatrudnionych pracowników, a także od charakteru i rodzaju prowadzonej działalności. Kodeks pracy nie wprowadza bowiem w tym zakresie żadnych ograniczeń. Jednakże wielkość pracodawcy ma niewątpliwie wpływ na formę dokonywania koniecznych konsultacji. W mniejszym zakładzie pracodawca prowadzi uzgodnienia z pracownikami, zaś przy większej liczbie zatrudnionych stroną konsultacji są przedstawiciele załogi. Poza tym, u pracodawców zatrudniających więcej niż 250 pracowników, gdzie powołuje się komisję bezpieczeństwa i higieny pracy, niezbędne konsultacje mogą być prowadzone w ramach tej komisji. Pracodawca jest zobowiązany do konsultowania z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkich działań podejmowanych w ramach problematyki związanej z bezpieczeństwem i higieną pracy. Obowiązek ten jest jednak sformułowany bardzo ogólnie, nie precyzuje według jakich zasad mają one przebiegać. Oznacza to, że strony mogą przyjąć dowolny tryb uzgodnień, który będzie obowiązywał w danym zakładzie pracy. Wprawdzie nie wynika taka powinność z kodeksu pracy, to jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby tryb przyjęty w zakładzie zatrudniającym ponad 20 pracowników został odzwierciedlony w regulaminie pracy, w części dotyczącej obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca ma bowiem obowiązek konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, w szczególności dotyczące m.in.: • zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy, wprowadzania nowych procesów technologicznych oraz substancji i preparatów chemicznych, jeżeli mogą stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników, • oceny ryzyka zawodowego występującego przy określonych pracach oraz informowania pracowników o tym ryzyku, • tworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy lub powierzania wykonywania zadań tej służby innym osobom oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy, • przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, • szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Warto podkreślić, że o ile strony mają dużą swobodę w ustaleniu trybu dokonywania konsultacji to kodeks pracy precyzyjniej określa zakres działań objętych obowiązkiem konsultowania.