Renta socjalna może być stała, jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała, albo okresowa, gdy jest ona czasowa.

Uprawnienie do renty socjalnej określają przepisy ustawy o rencie socjalnej. W myśl jej art. 4 ust. 1 przysługuje ona osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało: • przed ukończeniem 18. roku życia, • w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej – przed ukończeniem 25. roku życia, • w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej. 1 Omawiany przepis wymaga, aby w powyższych okresach nastąpiło tylko naruszenie sprawności organizmu, natomiast niezdolność do pracy będąca jego skutkiem może powstać później. Wynika to z tego, że okresy wymienione w pkt 1-3 art. 4 ww. ustawy odnoszą się do naruszenia sprawności organizmu, a nie do powstania całkowitej niezdolności do pracy. W zależności od stanu zdrowia i charakteru niezdolności do pracy może być przyznana albo renta socjalna stała – jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała, albo też renta socjalna okresowa – jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest tylko okresowa. Przy czym renta okresowa przysługuje przez okres wskazany w decyzji ZUS.

Kto może się o nią ubiegać

O rentę socjalną mogą się ubiegać nie tylko obywatele polscy, zamieszkujący i przebywający w Polsce, ale także cudzoziemcy zamieszkujący i przebywający na terytorium Polski na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony udzielonego w związku z okolicznością, o której mowa w art. 53 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz.U. nr 128, poz. 1175 z późn. zm.), zgody na pobyt tolerowany lub w związku z uzyskaniem w Polsce statusu uchodźcy. Ponadto o rentę socjalną mogą występować też obywatele państw członkowskich UE, państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do UE lub państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, którzy mogą korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umów zawartych przez te państwa ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, posiadający prawo pobytu lub prawo stałego pobytu na terytorium Polski, mający miejsce zamieszkania i przebywający na terytorium Polski.

Spory o niezdolność do pracy

2 W praktyce spory w zakresie prawa do renty socjalnej dotyczą przede wszystkim ustalenia, czy niezdolność do pracy osoby ubiegającej się o rentę socjalną ma charakter całkowity. Podkreślić należy, że tylko całkowita niezdolność do pracy umożliwia uzyskanie renty socjalnej. Nie ma natomiast znaczenia fakt, że dana osoba jest tylko częściowo niezdolna do pracy i nie może wykonywać np. cięższej pracy. O niezdolności do pracy orzekają lekarze orzecznicy ZUS, od których orzeczeń istnieje możliwość wniesienia sprzeciwu. Wówczas ponownej oceny stanu zdrowia dokonuje komisja lekarska ZUS. W oparciu o jej orzeczenie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję przyznającą lub odmawiającą prawa do renty socjalnej. Osoba, której nie przyznano renty lub kwestionująca np. przyznanie jej tylko renty okresowej, może wnieść w terminie miesiąca odwołanie od decyzji ZUS do sądu okręgowego. Sąd rozpatruje sprawę w trybie procesowym, w którym ZUS i osoba odwołująca się są równymi stronami. W oparciu o opinie biegłych oraz analizę dokumentacji sąd rozstrzyga sprawę i w razie uwzględnia odwołania zmienia zaskarżoną decyzję i przyznaje prawo do renty lub też nie uwzględniając go, oddala odwołanie uznając, że zaskarżona decyzja była prawidłowa.

Kiedy nie przysługuje

Pomimo spełnienia przesłanek do uzyskania renty socjalnej, nie przysługuje ona osobie uprawnionej do: emerytury, uposażenia w stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej lub pobierającej świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych, renty strukturalnej, a także osobie uprawnionej do zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego. Ponadto renta socjalna nie przysługuje osobie będącej właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej w rozumieniu kodeksu cywilnego o powierzchni użytków rolnych przekraczających 5 ha przeliczeniowych. Natomiast osobie będącej współwłaścicielem nieruchomości rolnej renta socjalna nie przysługuje, jeśli udział tej osoby przekracza 5 ha przeliczeniowych. Istotne jest także, że renta socjalna nie przysługuje za okres tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności.

ORZECZNICTWO SĄDU NAJWYŻSZEGO 1 • Całkowita niezdolność do pracy jako przesłanka prawa do renty socjalnej może powstać po upływie okresów wskazanych w art. 4 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. nr 135, poz. 1268 ze zm.) – uchwała Sądu Najwyższego z 15 marca 2006 r. (II UZP 4/06 M.P.Pr. 2006/8/440)

PRZYKŁAD ODDALONE ODWOŁANIE 2 Mężczyzna od urodzenia cierpi na chorobę oczu. Wystąpił z wnioskiem o przyznanie renty socjalnej. Lekarz orzecznik ZUS po zbadaniu oraz zapoznaniu się z dokumentacją uznał, że wnioskodawca jest częściowo niezdolny do pracy. Mężczyzna wniósł sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS, która również uznała, że jest on tylko częściowo niezdolny do pracy. Oddział ZUS wydał następnie decyzję, w której odmówił przyznania renty. Wnioskodawca złożył odwołanie, które zostało przekazane do sądu okręgowego. Sąd dopuścił dowód z opinii dwóch biegłych, którzy wskazali, że mężczyzna jest częściowo niezdolny do pracy. Sąd po zapoznaniu się z dokumentacją oddalił odwołanie. Wskazał, że renta socjalna przysługuje tylko osobie całkowicie niezdolnej do pracy.

Ryszard Sadlik sędzia Sądu Rejonowego w Kielcach