Pracownikowi za pracę w godzinach nadliczbowych należy się rekompensata w postaci dnia wolnego lub dodatkowego wynagrodzenia. Ustalając nadgodziny trzeba rozstrzygnąć, czy przekroczone zostały dobowe czy tygodniowe normy czasu pracy. Pracownik może otrzymać dodatek tylko za jeden rodzaj nadgodzin.

Za pracę nadliczbową przysługuje normalne wynagrodzenie oraz dodatek w wysokości 50 lub 100 proc. pensji zasadniczej. Podstawę do wyliczenia wynagrodzenia normalnego stanowi wynagrodzenie pracownika, wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną wraz z przysługującymi stałymi dodatkami, np. dodatek funkcyjny, dodatek stażowy. Podstawa, ustalana w celu wyliczenia dodatku, obejmuje pensję zasadniczą i dodatek funkcyjny. Dodatek w wysokości 100 proc. przysługuje za pracę w nocy oraz w niedziele i święta, które zgodnie z obowiązującym rozkładem czasu pracy są dla pracownika dniami wolnymi, a także za pracę wykonywaną w dniu wolnym od pracy, udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub święto. Dodatek 50 proc. przysługuje za pracę w każdym innym dniu niż wskazane powyżej. Ponadto za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym przysługuje dodatek 100 proc. Bardzo ważne jest ustalenie, czy pracownikowi należy się dodatek za przekroczenie dobowej czy przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy. Otrzymanie dodatku jednego wyklucza otrzymanie dodatku drugiego, czyli pracownikowi za równoczesne przekroczenie obu norm czasu pracy przysługuje tylko jeden dodatek.

Przekroczenie dobowej normy

Wynagrodzenie za przekroczenie normy dobowej oblicza się za każdy miesiąc oddzielnie, bez względu na długość okresu rozliczeniowego, a należność z tego tytułu wypłaca się łącznie z wynagrodzeniem za miesiąc, w którym nastąpiło przekroczenie tej normy. W celu wyliczenia wynagrodzenia przysługującego za godziny nadliczbowe należy oddzielnie wyliczyć normalne wynagrodzenie oraz oddzielnie dodatek za pracę nadliczbową. Ustalając wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, wynikających z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, bierze się pod uwagę wynagrodzenie przysługujące pracownikowi w ciągu całego okresu rozliczeniowego oraz nominalny czas pracy za ten okres. Należność za nadgodziny wynikające z przekroczenia tygodniowej normy wypłaca się na koniec okresu rozliczeniowego. W podstawowym systemie czasy pracy, przekroczenie przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy jest możliwe wtedy, gdy pracownik wykonuje pracę w dniu, który zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy powinien być dla niego dniem wolnym. Jeśli pracownik nie otrzyma w zamian innego dnia wolnego, będzie mu się należał 100 proc. dodatek za przekroczenie tygodniowej normy czasu pracy. Należy jednak pamiętać, że dodatek 100 proc. przysługuje jedynie za przepracowanie pierwszych 8 godzin w dniu wolnym od pracy, natomiast za pracę powyżej 8 godzin należy się dodatek w wysokości 50 proc. wynagrodzenia. Praca powyżej 8 godzin stanowi przekroczenie normy dobowej czasu pracy. W celu ustalenia wynagrodzenia za godziny nadliczbowe wynikające z przekroczenia tygodniowej normy czasu pracy, oddzielnie oblicza się normalne wynagrodzenie i oddzielnie dodatek. Jeżeli okres rozliczeniowy czasu pracy wynosi 3 lub więcej miesięcy, w pierwszej kolejności należy ustalić i zsumować wynagrodzenie pracownika, otrzymane w ciągu całego okresu rozliczeniowego. Następnie należy zsumować nominalny czas pracy, przypadający do przepracowania w ciągu tych miesięcy. Otrzymaną kwotę wynagrodzenia dzieli się przez liczbę godzin. Ustalony w ten sposób wynik jest to należność za 1 godzinę nadliczbową. Wynagrodzeniem normalnym za przepracowane nadgodziny będzie kwota otrzymana po przemnożeniu należności za 1 nadgodzinę oraz liczby nadgodzin, faktycznie przepracowanych w ciągu całego okresu rozliczeniowego. W podobny sposób ustala się dodatek za godziny nadliczbowe. W tym wypadku także bierze się pod uwagę wynagrodzenie pracownika i nominalny czas pracy z 3 miesięcy. Kwotę otrzymaną za 1 nadgodzinę mnoży się przez odpowiedni procent dodatku (100 lub 50 proc.), a następnie przez liczbę nadgodzin wynikających z przekroczenia normy (przykład).

Norma dobowa i tygodniowa

Ustalając wynagrodzenie za godziny nadliczbowe wynikające z przekroczenia dobowej i tygodniowej normy czasu pracy, stosuje się podobny schemat. W obu przypadkach najpierw ustala się normalne wynagrodzenie, a następnie dodatek. Różnica polega na doborze składników przy ustalaniu podstawy. Jeśli godziny nadliczbowe wynikają z przekroczenia dobowej normy czasu pracy, uwzględnia się tylko miesięczne wynagrodzenie, wynikające z osobistego zaszeregowania plus ewentualne dodatki. Przy obliczaniu podstawy dla przekroczenia przeciętnej normy czasu pracy dzieli się sumę wynagrodzenia z całego okresu rozliczeniowego przez nominalny czas pracy przypadający do przepracowania w tym okresie.

INSTRUKCJA Obliczenie wynagrodzenia za nadgodziny przy przekroczeniu normy dobowej 1. Ustalamy podstawę normalnego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe 2. Podstawę dzielimy przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu 3. Otrzymaną kwotę mnożymy przez ilość nadgodzin 4. Ustalamy podstawę dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych 5. Podstawę dzielimy prze liczbę godzin 6. Otrzymaną kwotę mnożymy przez przysługujący współczynnik (50 proc. lub 100 proc.) i przez liczbę nadgodzin INSTRUKCJA Przekroczenie tygodniowej normy w 3-miesięcznym okresie 1. Ustalamy liczbę godzin faktycznie przepracowanych przez pracownika w trakcie okresu rozliczeniowego 2. Obliczamy pełne tygodnie w okresie rozliczeniowym, a pozostałe dni mnożymy przez 8 godzin 3. Wynik, otrzymany z pomnożenia pozostałych dni przez 8 godzin, odejmujemy od liczby faktycznie przepracowanych godzin 4. Otrzymany wynik dzielimy przez liczbę pełnych tygodni, jeżeli jest większy niż 40 – nastąpiło przekroczenie tygodniowej normy czasu pracy.

PRZYKŁAD Pracownik jest zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy. Jego stałe wynagrodzenie miesięczne wynosi 1200 zł pensji zasadniczej oraz 300 zł dodatku stażowego. W sierpniu otrzymał aneks do umowy, w którym ustalono, że ponadto otrzyma dodatek za znajomość języka w wysokości 100 zł miesięcznie. Do tego w sierpniu otrzymał także 150 zł premii uznaniowej. W 3-miesięcznym okresie rozliczeniowym (lipiec–wrzesień) przypada do przepracowania 512 godzin, a on przepracował 522 godziny (10 godzin nadliczbowych, wynikających z pracy w wolną sobotę). 1. Obliczamy wynagrodzenie normalne za nadgodziny: (3 x 1500 zł)+(2 x 100 zł)=4700 zł 4700: 512=9,18 zł 9,18 x 10=91,80 zł 2. Obliczamy dodatek za przekroczenie przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy: 3 x 1200=3600 zł 3600: 512=7,03 zł 3. Obliczamy 100-proc. dodatek za pierwsze 8 nadgodzin i 50-proc. dodatek za następne 2 nadgodziny: 7,03 x 8=56,24 zł 7,03 x 50 proc.=3,52 zł 3,52 x 2=7,04 zł Wynagrodzenie za nadgodziny: 91,80+56,24+7, 04=155,08 zł

Autorka jest specjalistą ds. kadr i płac ADF Lidmar