Zakład Ubezpieczeń Społecznych może skierować do sądu wniosek o ukaranie grzywną niesolidnego płatnika na podstawie art. 98 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nim, w przypadkach niewywiązania się z obowiązków w nim wskazanych płatnik składek lub osoba obowiązana do działania w jego imieniu podlega karze grzywny, która maksymalnie może wynieść 5 tys. zł.
O wysokości grzywny decyzję i tak ostatecznie podejmuje sąd. Ten najczęściej wymierza ją w dolnych granicach, jedynie incydentalnie orzekając maksymalny wymiar sankcji.

Indywidualne sprawy

Z praktyki wynika, że sądy oddalają niewielką liczbę wniosków ZUS o ukaranie nierzetelnego płatnika. To świadczy o wysokiej jakości merytorycznej wniosków. ZUS decydując się na skierowanie sprawy do sądu liczy, że kara grzywny wpłynie dyscyplinująco na płatnika. Warto jednak pamiętać, że zakład nie zawsze kieruje wniosek do sądu o nałożenie grzywny wobec niesolidnych dłużników. Każda sprawa jest rozpatrywana indywidualnie pod kątem wyboru sposobu zdyscyplinowania płatnika do wykonania ustawowych obowiązków.

Złośliwe łamanie prawa

Innym stosowanym przez zakład środkiem dyscyplinującym jest kierowanie zawiadomień do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa w stosunku do najbardziej uporczywych dłużników, którzy nie opłacają składek za zatrudnionych pracowników. Dotyczy to przestępstw opisanych w art. 218 kodeksu karnego (złośliwe lub uporczywe naruszenie prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego) oraz art. 284 kodeksu karnego (przywłaszczenie mienia). Podobnie jak w przypadku kary grzywny rola zakładu sprowadza się do zawiadomienia prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa i udostępnieniu posiadanej dokumentacji w sprawie. Dalsze decyzje w przedmiocie wszczęcia i prowadzenia postępowania podejmuje już prokurator. W przypadku nieopłacenia składek lub opłacenia ich w niepełnej wysokości zakład może również wymierzyć płatnikowi dodatkową opłatę w wysokości do 100 proc. nieopłaconych składek.

Skuteczność sankcji

W gestii zakładu leży zatem ocena, czy w odniesieniu do danego płatnika (np. posiadającego zadłużenie z tytułu nieopłaconych składek) zastosowanie sankcji w postaci kary grzywny, przewidzianej w art. 98, będzie miało racjonalne uzasadnienie, zwłaszcza że w wyniku stosowania kolejnych środków dyscyplinujących może dojść do wygenerowania kolejnego zadłużenia, którego wyegzekwowanie będzie niemożliwe lub utrudnione. W niektórych przypadkach podjęcie działań mających na celu zastosowanie wobec płatnika ulgi, np. w formie rozłożenia należności na raty lub odroczenia terminu płatności, może przynieść bowiem więcej korzyści niż zastosowanie restrykcyjnych sankcji (tj. grzywny, zawiadomienia o podejrzeniu przestępstwa). Tytułem przykładu należy wskazać, że w 2011 roku rozpatrzono o blisko 40 proc. więcej wniosków o ulgę w spłacie należności niż rok wcześniej. A to mogło wpłynąć na spadek liczby wniosków o ukaranie karą grzywny.

40 proc. o tyle wzrosła w 2011 roku liczba wniosków o ulgę w spłacie zaległych składek do ZUS