Umowa-zlecenie, co do zasady, stanowi tytuł do objęcia obowiązkiem ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego. Zleceniobiorca podlega mu od dnia oznaczonego w umowie zlecenia, jako dzień jej rozpoczęcia do jej rozwiązania lub wygaśnięcia. Zleceniobiorca może dobrowolnie przystąpić do ubezpieczenia chorobowego.
Te zasady obowiązują, jeżeli nie zachodzą szczególne okoliczności, które wyłączałyby obowiązek ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy zlecenia (np. sytuacja, w której tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń jest inna umowa lub działalność).
Inne regulacje stosuje się jednak w przypadku studentów, a także uczniów gimnazjów oraz szkół ponadgimnazjalnych i ponadpodstawowych. Takich zleceniobiorców płatnik w ogóle nie zgłasza do ZUS. Ta zasada obowiązuje do ukończenia przez zleceniobiorcę 26 roku życia.

Umowa z własną firmą

Przychód uzyskany ze zlecenia wykonywanego przez zleceniobiorcę będącego uczniem (studentem) przed ukończeniem 26 roku życia będzie oskładkowany tylko w jednym przypadku – jeżeli umowa-zlecenie będzie zawarta z własnym pracodawcą (lub też wykonywana na jego rzecz). Wówczas jednak osoba podlega ubezpieczeniom nadal jako pracownik, a przychód uzyskany z tytułu umowy-zlecenia dolicza się do przychodu pracowniczego i rozlicza w jednym raporcie miesięcznym.
Studentem jest każda osoba kształcąca się na studiach pierwszego stopnia (np. licencjackich, inżynierskich) lub drugiego stopnia (uzupełniające studia magisterskie) albo na jednolitych studiach magisterskich. Za studenta uznaje się osobę od dnia wpisania na listę studentów do dnia ukończenia przez nią studiów lub skreślenia z listy studentów.
Za dzień ukończenia studiów uważa się datę:
● złożenia przez studenta egzaminu dyplomowego,
● złożenia przez studenta ostatniego wymaganego planem studiów egzaminu – w przypadku kierunków lekarskich, lekarsko-dentystycznych i weterynarii,
● zaliczenia przez studenta ostatniej przewidzianej w planach studiów praktyki – w przypadku kierunku farmacja.
Umowa-zlecenie staje się tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i do ubezpieczenia zdrowotnego od dnia następnego po dniu skreślenia z listy studentów lub po dniu ukończenia studiów.

Koniec statusu

Zgodnie ze zmianą przepisów, wprowadzoną od 1 października 2011 r., absolwenci studiów I stopnia (licencjackich, inżynierskich) zachowują prawa studenta do 31 października w roku, w którym ukończyli studia (art. 167, ust. 2 a ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym). Nie oznacza to jednak, że aż do tej daty nie są objęci obowiązkiem ubezpieczeniowym z tytułu umowy-zlecenia. Użyte w tym przepisie sformułowanie „zachowuje prawa studenta” nie jest tożsame z posiadaniem statusu studenta w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 18k ustawy o szkolnictwie wyższym. Tym samym osoba, która po zakończeniu studiów I stopnia wykonuje umowę-zlecenie, podlega z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu. Dobrowolne jest dla niej tylko ubezpieczenie chorobowe. Taką wykładnię przepisów potwierdza ZUS.
Płatnik składek musi zatem pamiętać, że jest zobowiązany zgłosić do ubezpieczeń absolwenta studiów I stopnia od dnia następującego po zakończeniu przez niego studiów, mimo że osoba ta zachowuje prawa studenta w rozumieniu ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym. Nie ma tu również znaczenia, czy zleceniobiorca planuje kontynuację nauki na studiach uzupełniających (II stopnia). Dopiero jeżeli studia takie faktycznie podejmie, należy wyrejestrować go z ubezpieczeń – od dnia ponownego wpisania na listę studentów (oczywiście pod stałym warunkiem, że osoba ta nie ukończyła jeszcze 26 lat).
Przychód studenta z umowy-zlecenia
Firma informatyczna zatrudnia 24-letniego studenta IV roku politechniki na 1 etatu, na stanowisku programisty. W okresie wakacyjnym, ze względu na większą ilość czasu, zatrudniony student wykonuje dla swojego pracodawcy dodatkowe projekty. Robi to poza swoimi służbowymi obowiązkami, najczęściej wieczorami w domu, dlatego pracodawca zdecydował o zawarciu z nim umowy-zlecenia (zamiast planowanego wcześniej okresowego zwiększenia wymiaru czasu pracy).
Pod względem ubezpieczeniowym przychód z umowy-zlecenia płatnik powinien rozliczyć tak, jak przychód ze stosunku pracy studenta – należy uwzględnić go w raporcie imiennym ZUS RCA, składanym z pracowniczym kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 xx, i opłacić składki na obowiązkowe ubezpieczenia: emerytalno-rentowe, wypadkowe, chorobowe i zdrowotne (a także, pod ustawowymi warunkami, składki na FP i FGŚP) na ogólnych zasadach dotyczących przychodów pracowniczych.