ZUS ma prawo domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, jeśli uprawniony został prawidłowo poinformowany o konieczności ujawnienia przychodów mających wpływ na wypłatę renty.
Od 1975 roku niewidomy, mający prawo do stałej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, był zatrudniony w miejskim szpitalu jako masażysta. Od 2000 roku dodatkowo podjął pracę, w tym samym charakterze w zakładzie pracy chronionej. Po pięciu latach rozpoczął także prowadzenie działalności gospodarczej. W efekcie w latach 2005 – 2007 przekroczył kwoty graniczne przychodu, co powoduje najpierw zmniejszenie, a następnie zawieszenie wypłaty świadczenia. Z tego też powodu ZUS wydał decyzję nakazującą mu zwrot nienależnie pobranych świadczeń. W sumie zażądał zwrotu prawie 30 tys. zł za trzy lata.
Ubezpieczony, nie godząc się z decyzją ZUS, odwołał się do sądu pracy I instancji. Sędziowie po zbadaniu sprawy uwzględnili odwołanie ubezpieczonego. W ich ocenie rencista nie ma obowiązku zwracać świadczenia, bowiem z racji swojego inwalidztwa nie został prawidłowo pouczony o okolicznościach powodujących zmniejszenie lub zawieszenie renty. Rencista był więc przekonany, że to na pracodawcy ciąży obowiązek przekazywania do ZUS informacji o osiąganym przez niego dochodzie.
Zakład złożył apelację od niekorzystnego dla siebie wyroku. Sprawa jednak i tak trafiła do Sądu Najwyższego (SN), który skierował ją do ponownego rozpatrzenia przez sąd II instancji. I to właśnie w czasie tego ostatniego postępowania sąd apelacyjny uznał, że ubezpieczony ma obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Rencista niezadowolony z wyroku sądu apelacyjnego złożył skargę kasacyjną od wyroku. SN oddalił ją. W wyroku wskazał, że przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie przewidują dla niewidomych innych zasad pouczania o ich obowiązkach od tych stosowanych w przypadku osób zdrowych.
Sędziowie wskazali, że ubezpieczony funkcjonuje normalnie w życiu codziennym i potrafi prawidłowo dbać o swoje interesy. Z tego też powodu ubezpieczony będzie musiał zwrócić nienależnie pobrane świadczenia. Jednak ich wysokość będzie musiała być ustalona przez ZUS po zakończeniu prawomocnym wyrokiem tego sporu sądowego.
SYGN. AKT I UK 39/11