Pracodawca ma prawo zabezpieczyć swoje interesy przed działalnością konkurencyjną pracownika, proponując mu podpisanie umowy o zakazie konkurencji. Pracownik może odmówić jej zawarcia. W takim przypadku powinien liczyć się jednak z możliwością zwolnienia z pracy.
Podczas rozmowy kwalifikacyjnej pracodawca uzależnił zawarcie umowy o pracę od podpisania umowy o zakazie konkurencji zarówno w trakcie, jak i po ustaniu stosunku pracy. Kandydat odmówił. Zatrudniono osobę o niższych kwalifikacjach. Niezatrudniony domagał się odszkodowania z tytułu dyskryminacji przy nawiązaniu stosunku pracy. Przegrał jednak w sądzie.
Działalność konkurencyjna to podjęcie dodatkowego zatrudnienia lub innej formy wykonywania zawodu, a wolność w tym zakresie jest gwarantowana konstytucyjnie (art. 65 ust. 1 konstytucji). Wyjątki może jednak określić ustawa. W pewnym sensie takim wyjątkiem są przepisy kodeksu pracy o zakazie konkurencji. Oczywiście są to jedynie przepisy umożliwiające zawarcie dobrowolnej umowy o zakazie konkurencji, a nie wprowadzające taki nakaz z mocy prawa.
Pracownik nie musi więc podpisać umowy o zakazie konkurencji. Z drugiej strony pracodawca nie może być zmuszony do tolerowania prowadzenia przez pracownika działalności konkurencyjnej. Inaczej mówiąc, pracownik, który nie zgadza się na podpisanie umowy o zakazie konkurencji, musi liczyć się z tym, że pracodawca może w sposób uzasadniony wypowiedzieć mu umowę o pracę (wyrok Sądu Najwyższego z 24 września 2003 r., I PK 411/02, OSN z 2004/18/316). Wtedy pracownik będzie mógł w pełni zrealizować swoje prawo do swobodnego wykonywania zawodu. Taka regulacja godzi interesy pracownika i pracodawcy.
Natomiast w sytuacji, gdy kandydat na pracownika odmawia podpisania zakazu konkurencji, dozwolona jest odmowa jego zatrudnienia. W takim przypadku kandydat nie będzie mógł skutecznie postawić pracodawcy zarzutu dyskryminacji.
Odmowa podpisania zakazu konkurencji uzasadnia także wypowiedzenie pracownikowi warunków pracy i płacy. Pracodawca ma prawo zaproponować pracownikowi inne stanowisko, gdzie nie będzie miał dostępu do informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.
Uzasadnioną przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę albo warunków pracy i płacy nie jest jednak odmowa podpisania przez pracownika umowy o zakazie prowadzenia działalności konkurencyjnej, jeżeli przedstawiony przez pracodawcę projekt tej umowy zawiera postanowienia niezgodne z przepisami kodeksu pracy. W takiej sytuacji zgłoszone przez pracownika roszczenie o odszkodowanie (art. 45 par. 1 k.p.) nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa z tego względu, że pracownik podjął działalność gospodarczą (wyrok SN z 3 listopada 1997 r., I PKN 333/97, OSNAPiUS 1998/17/499).
Podstawa prawna
Art. 1011 – 1014 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).