Udowodnienie stażu emerytalnego w wymiarze 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy na kolei, uprawnia do emerytury w wieku obniżonym do 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat dla mężczyzn.

Osoby występujące o emeryturę, także kolejową, można podzielić na trzy grupy wiekowe:
  • urodzone przed 1 stycznia 1949 r.,
  • urodzone po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r.,
  • urodzone po 31 grudnia 1968 r.
Możliwość uzyskania wcześniejszej emerytury kolejowej przysługuje jedynie pierwszym dwóm grupom wiekowym. Mniej restrykcyjne warunki dotyczą kolejarzy urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.
Wiek i staż pracy
Kolejowa emerytura przysługuje pracownikowi kolejowemu urodzonemu przed 1 stycznia 1949 r., który spełnia łącznie następujące warunki:
  • osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,
  • udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei, łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia na kolei.
Z przywołanego art. 40 ustawy emerytalnej wynika, że omawiana emerytura przysługuje pracownikowi kolejowemu. Zgodnie z interpretacją przyjętą przez ZUS, nie oznacza to jednak, że warunkiem wymaganym do jej przyznania jest pozostawanie w ubezpieczeniu społecznym albo podleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu zatrudnienia na kolei ostatnio lub bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę. Co więcej, świadczenie to przysługuje również tym kolejarzom, którzy ostatnio przed wystąpieniem o emeryturę kolejową w ogóle nie byli zatrudnieni na podstawie stosunku pracy, prowadzili działalność - mieli własną firmę albo też nie pracowali zarobkowo, np. korzystali z renty. Jeśli spełnią ogólne warunki wymienione w przywołanym art. 40 ustawy emerytalnej, nie ma przeszkód, aby ZUS przyznał im to świadczenie.
Pracownik kolejowy
Używając określenia, iż emerytura kolejowa przysługuje pracownikom kolejowym, ustawodawca ograniczył krąg osób, które mogą ubiegać się o to świadczenie do pozostających w stosunku pracy w kolejowych jednostkach organizacyjnych, tj. w:
  • jednostkach organizacyjnych przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe, z wyłączeniem biur projektów kolejowych,
  • innych jednostkach (komórkach) organizacyjnych, których pracownicy byli objęci dotychczasowymi przepisami o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin,
  • podmiotach wydzielonych z przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe w okresie od 1 września 1999 r. do dnia wpisu spółki Polskie Koleje Państwowe Spółka Akcyjna do rejestru handlowego,
  • spółce Polskie Koleje Państwowe Spółka Akcyjna od dnia jej wpisu do rejestru handlowego oraz w innych podmiotach wydzielonych z tej spółki na podstawie ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe (Dz.U. nr 84, poz. 948 z późn. zm.).
Należy podkreślić, że prawo do kolejowej emerytury przysługuje także pracownikom tych przedsiębiorstw, które wydzielone zostały ze struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe, np. pracownikom Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego i które następnie przestały być jednostkami organizacyjnymi resortu komunikacji, jeżeli pracownicy ci legitymowali się co najmniej 15-letnim okresem zatrudnienia na kolei, łącznie z okresem równorzędnym zatrudnienia (nie dłuższym niż pięć lat) w resorcie komunikacji w innej jednostce organizacyjnej niż kolejowa, ale za zgodą tej ostatniej jednostki. Warunek 15-letniego stażu musi być spełniony do dnia, w którym przedsiębiorstwo państwowe przestało być organizacyjnie podporządkowane resortowi komunikacji, albo do dnia przekształcenia - jeżeli przedsiębiorstwo państwowe przekształciło się w spółkę.
SZCZEGÓLNY STAŻ EMERYTALNY
Okresy równorzędne z zatrudnieniem na kolei
  • pobierania - po ustaniu zatrudnienia na kolei w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego w danym zawodzie - zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub opiekuńczego z tytułu tego zatrudnienia,
  • pobierania renty chorobowej przyznanej przez właściwą kolejową jednostkę organizacyjną,
  • wykonywania przed 1 stycznia 1975 r. pracy w kolejowej jednostce organizacyjnej na podstawie umowy o naukę zawodu, przyuczenia do określonej pracy lub odbycia wstępnego stażu pracy,
  • niewykonywania pracy na kolei, jeżeli za okresy te przysługuje wynagrodzenie w wyniku przywrócenia do pracy albo odszkodowanie,
  • zatrudnienia na kolejach innych państw, pod warunkiem że pracownik po tych okresach był zatrudniony na kolejach polskich.
Okresy zaliczane do zatrudnienia na kolei
  • pobierania stypendium sportowego z tytułu wyczynowego uprawiania sportu, wypłacanego przez kolejowy klub sportowy, jeżeli osoba pobierająca stypendium przed okresem jego pobierania była zatrudniona na kolei,
  • okresy działalności kombatanckiej, służby wojskowej oraz służby w:
- Policji (Milicji Obywatelskiej),
- urzędzie Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego i Służbie Wywiadu Wojskowego oraz Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (w organach bezpieczeństwa publicznego),
- Straży Granicznej,
- Służbie Więziennej,
- Państwowej Straży Pożarnej,
- Biurze Ochrony Rządu.
Okres zatrudnienia na kolei
Okresami zatrudnienia na kolei, w myśl z art. 43 ustawy emerytalnej, są okresy pozostawania w stosunku pracy w wymienionych wyżej kolejowych jednostkach organizacyjnych, w czasie których pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego (chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy). Należy podkreślić, że niektóre okresy zatrudnienia na kolei liczone są korzystniej od pozostałych. Chodzi o pracę na parowym, spalinowym lub elektrycznym pojeździe trakcyjnym, w drużynach konduktorskich oraz na stanowiskach manewrowych lub ustawiaczy, gdzie każdy pełny rok takiej pracy traktowany jest przez ZUS jako 14 miesięcy zatrudnienia na kolei.
Do okresu zatrudnienia na kolei ZUS zalicza również okresy równorzędne z okresami zatrudnienia na kolei oraz okresy zaliczane do okresów zatrudnienia na kolei. Wymienia je szczegółowo ustawa emerytalna, a my wymieniamy niektóre z nich w ramce.
Urodzeni w latach 1949-1968
Możliwość uzyskania wcześniejszej emerytury kolejowej mają również osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r. (na podstawie art. 50 ustawy emerytalnej). W porównaniu jednak z osobami należącymi do najstarszej grupy wiekowej, muszą spełnić dodatkowe warunki.
Pracownicy kolejowi urodzeni w tzw. średniej grupie wiekowej mają prawo do wcześniejszej emerytury kolejowej na zasadach przewidzianych dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., jeśli wszystkie warunki wymagane do uzyskania tego świadczenia spełnią do końca 2008 r. Ponadto zasadą jest, że nie mogą przystąpić do otwartego funduszu emerytalnego. Jeśli jednak są członkami OFE i umowa o członkostwo w funduszu nie została dotychczas unieważniona, mogą uzyskać wcześniejszą emeryturę, jeśli złożą wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa. W wyniku nowelizacji przepisów, jaka miała miejsce we wrześniu 2005 r., warunkiem przyznania emerytury kolejowej nie jest już rozwiązanie stosunku pracy.
Konieczność spełnienia wszystkich warunków do przyznania emerytury kolejowej co do wieku, stażu emerytalnego oraz stażu szczególnego przez osoby urodzone w latach 1949-1968 skutkuje tym, że w myśl obecnych regulacji możliwości uzyskania tego świadczenia nie mają mężczyźni z tej grupy wiekowej. Żaden z nich nie ukończy bowiem wymaganego wieku 60 lat do końca 2008 roku. Z emerytury mogą skorzystać tylko kobiety urodzone w latach 1949 - 1953.
Staż ogólny i szczególny w 1999 r.
Należy podkreślić, iż kolejarze, którzy do końca 2008 r. nie ukończą obniżonego wieku emerytalnego (55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn), mogą po ukończeniu tego wieku przejść na wcześniejszą emeryturę, jeśli w 1 stycznia 1999 r. posiadali:
  • 15 lat zatrudnienia na kolei liczonego łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do zatrudnienia na kolei,
  • 20-letni - w przypadku kobiet i 25-letni w przypadku mężczyzn okres składkowy i nieskładkowy.
Emerytura na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego. Ponadto w przypadku emerytury nabywanej na tej podstawie prawnej konieczne jest także rozwiązanie stosunku pracy, gdy wnioskodawcą jest pracownik. Warto wiedzieć, że omawiana emerytura zostanie obliczona według zasad przewidzianych dla nowych emerytur.
PRZYKŁAD: STAŻ OGÓLNY I SZCZEGÓLNY
Marian G. urodzony 12 października 1948 r. odszedł z pracy na kolei w 1999 r., po przepracowaniu tam 18 lat. Od 2000 r. prowadzi własną firmę, podlegając z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Obecnie jest w stanie udowodnić łącznie 26 lat składkowych i nieskładkowych. W październiku 2008 r. Marian G. ukończy 60 lat. Ponieważ spełni wówczas ostatni z warunków wymaganych do uzyskania emerytury kolejowej, po złożeniu odpowiedniego wniosku wraz z niezbędną dokumentacją, ZUS przyzna mu to świadczenie.
PRZYKŁAD: OKRES PRACY I POBIERANIA ZASIŁKU
Stefan K. pozostawał w stosunku pracy w PKP przez 16 lat. W tym czasie przepracował łącznie 14 lat i 6 miesięcy, a przez pozostałe półtora roku przebywał na zwolnieniach lekarskich, pobierając wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy oraz zasiłek chorobowy. Przy ustalaniu prawa do wcześniejszej emerytury kolejowej ZUS zaliczy mu zarówno okres faktycznego wykonywania pracy, jak i okresy pobierania świadczeń chorobowych.
PRZYKŁAD: PRZELICZENIE ROKU PRACY
Marek L. pracował jako konduktor pociągu przez 14 lat i 2 miesiące, nie mając innych okresów zatrudnienia na kolei. Przy ustalaniu prawa do emerytury kolejowej ZUS obliczy mu staż pracy kolejowej w następujący sposób: 14 lat x 14 miesięcy + 2 miesiące = 198 miesięcy, tj. 16 lat i 6 miesięcy.
PRZYKŁAD: OKRESY ZALICZANE DO ZATRUDNIENIA NA KOLEI
Maria B. była zatrudniona w Służbie Więziennej przez pięć lat. Po zwolnieniu z tej służby nawiązała stosunek pracy w PKP, gdzie pracowała w pełnym wymiarze czasu pracy przez dziewięć lat. W ostatnim okresie przed rozwiązaniem stosunku pracy zachorowała i pobierała z tego tytułu świadczenia chorobowe. Po ustaniu zatrudnienia nadal była niezdolna do pracy. Przez kolejne trzy lata pobierała najpierw zasiłek chorobowy, a następnie rentę chorobową. Przy ustalaniu uprawnień do emerytury kolejowej ZUS zaliczy jej zarówno dziewięcioletni okres zatrudnienia na kolei, trzy lata pobierania zasiłku i renty (okresy równorzędne z okresami zatrudnienia na kolei w myśl art. 44 pkt 1 i 2 ustawy emerytalnej) oraz pięcioletni okres służby (okres zaliczany do zatrudnienia na kolei w myśl art. 45 ust. 2 pkt 4 ustawy emerytalnej).
Marek Opolski
gp@infor.pl
Podstawa prawna
■ Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).