Pracownik dochodzący od pracodawcy na podstawie kodeksu cywilnego odszkodowania za wypadek przy pracy musi liczyć się z tym, że może ono zostać odpowiednio zmniejszone, jeśli on sam przyczynił się do tego wypadku.

Pracodawca może ponosić odpowiedzialność cywilnoprawną za wypadek przy pracy lub chorobę zawodową pracownika. Poszkodowany pracownik ma prawo na drodze sądowej (przed sądem pracy) dochodzić świadczeń w postaci: dodatkowego odszkodowania (obejmującego zwrot kosztów wynikłych z uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia pracownika niepokrytych jednorazowym odszkodowaniem z ustawy wypadkowej) renty uzupełniającej (wyrównawczej) z tytułu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej i zadośćuczynienia za krzywdę.
Przyczynienie się do szkody
W pewnych sytuacjach zakres odpowiedzialności cywilnej pracodawcy może zostać jednak ograniczony. Zgodnie bowiem z art. 362 k.c. jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.
Dominuje pogląd, że samo istnienie normalnego związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem się poszkodowanego a powstałą szkodą jest wystarczającą podstawą dla podjęcia procesu badania zasadności zmniejszenia należnego odszkodowania. Trzeba jednak podkreślić, że ustalenie faktu przyczynienia się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody w żadnym przypadku nie prowadzi do całkowitego zniesienia obowiązku odszkodowawczego, a jedynie do jego zmniejszenia. Następuje ono według oceny sądu, w zależności od stopnia przyczynienia się poszkodowanego, obliczonego w procentach (np. 20 proc.).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważa pogląd, że konieczność zmniejszenia odszkodowania z powołaniem się na przyczynienie się poszkodowanego istnieje wówczas, gdy poszkodowany mimo braku winy zachował się nieprawidłowo, niezgodnie z powszechnie przyjętym sposobem postępowania. Jeżeli jednak zachowaniu poszkodowanego nie można przypisać naganności, nie może być ono uznane za przyczynienie się do zaistnienia lub zwiększenia szkody skutkującego zmniejszeniem odszkodowania (por. wyroki SN z 14 lutego 2001 r., I PKN 248/2000, OSNAP 2002/21/522 i z 13 października 1998 r., II UKN 259/98, OSNAP 1999/21/698).
Jak ustalać odszkodowanie
Istotny jest sposób ustalania wysokości odszkodowania w przypadku przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody. Chodzi o ustalenie kolejności wykonywania operacji rachunkowych w sytuacji, gdy wypadek przy pracy lub choroba zawodowa spowodowała uzyskanie pewnych korzyści przez poszkodowanego, których by nie nabył, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę (np. renta wypadkowa z ubezpieczenia społecznego). Kwestia ta była przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego.
W uchwale z 9 marca 1974 r., (III CZP 75/73, OSNCP 1974/7-8/23) SN przyjął, że odszkodowanie należy najpierw zmniejszyć odpowiednio do stopnia przyczynienia się poszkodowanego, a następnie od tak ustalonej sumy odliczyć świadczenie wypłacone poszkodowanemu z innego tytułu, ale związane z tym samym zdarzeniem (np. świadczenie z tytułu ubezpieczenia NW).
Również w wyroku z 18 stycznia 2002 r., (I CKN 132/01, niepubl.) SN wyraził pogląd, że w przypadku gdy szkoda polega na utracie korzyści, należy przyjąć, że stanowi ją to, co nie weszło do majątku poszkodowanego na skutek zdarzenia wyrządzającego szkodę, a mówiąc inaczej - to, co weszłoby do majątku poszkodowanego, gdyby zdarzenie wyrządzające szkodę nie nastąpiło.
Prezentowany jest również pogląd, według którego najpierw należy dokonać operacji jednorodzajowej, to znaczy od kwoty szkody odjąć uzyskane przez poszkodowanego korzyści majątkowe, po czym powstałą różnicę odpowiednio zmniejszyć o część odpowiadającą przyczynieniu się poszkodowanego. Ten sposób obliczenia szkody jest korzystniejszy dla poszkodowanego - w przeciwieństwie do pierwszego z wskazanych sposobów, który jest korzystniejszy dla osoby zobowiązanej do naprawienia szkody.
Ważne!
Ustalenie faktu przyczynienia się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody w żadnym przypadku nie prowadzi do całkowitego zniesienia obowiązku odszkodowawczego, a jedynie do jego zmniejszenia
Ustalanie wysokości renty
Kwestia ta jest szczególnie istotna dla ustalania wysokości ewentualnej renty uzupełniającej poszkodowanego pracownika. W wyroku z 14 października 2004 r. (I UK 4/04, OSNP 2005/19/306) SN uznał ostatecznie, że o sposobie ustalenia wysokości renty wyrównawczej w przypadku przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody i otrzymywania renty z ubezpieczenia społecznego decydują okoliczności konkretnej sprawy.
W przypadku uzyskiwania renty z ubezpieczenia społecznego, a więc świadczenia niezależnego od przyczynienia się do powstania szkody należy ustalić wysokość renty, zaliczyć na jej poczet rentę uzyskiwaną z ubezpieczenia społecznego, a następnie tak obliczone świadczenie obniżyć stosownie do stopnia przyczynienia się do powstania szkody.
Zmniejszenie odszkodowania
Obowiązek odszkodowawczy może być zmniejszony także na podstawie art. 440 k.c. Stanowi on, że w stosunkach między osobami fizycznymi zakres obowiązku naprawienia szkody może być stosownie do okoliczności ograniczony, jeżeli ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia społecznego.
Przepis ten daje zatem podstawę do miarkowania odszkodowania przez sąd. Bierze on wówczas pod uwagę wszelkie okoliczności sprawy - przede wszystkim stan majątkowy zarówno poszkodowanego pracownika, jak i zobowiązanego pracodawcy, wysokość żądanego odszkodowania i okoliczności te odnosi do klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego.
Zmniejszenie odszkodowania na tej podstawie może nastąpić jednak tylko wówczas, gdy pracownik zatrudniony jest przez pracodawcę będącego osobą fizyczną. Jeśli zatem pracodawcą będzie osoba prawna lub inny podmiot niebędący osobą prawną (np. spółka cywilna) miarkowanie (zmniejszenie) odszkodowania na podstawie art. 440 k.c. nie jest dopuszczalne.
Badany powinien być także rodzaj winy sprawcy szkody. Jak bowiem uznał SN w wyroku 18 marca 1970 r. (II CR 351/69, niepubl.), jeżeli zachowanie się sprawcy szkody ma charakter przestępstwa umyślnego, wyłączone jest stosowanie przewidzianego w art. 440 k.c. ograniczonego zakresu obowiązku naprawienia szkody.
PRZYKŁAD: ZMNIEJSZENIE ODSZKODOWANIA
Pracownik, u którego stwierdzono chorobę zawodową (nowotwór krtani) wniósł do sądu pracy pozew przeciwko pracodawcy, domagając się renty uzupełniającej i zadośćuczynienia. Sąd na podstawie opinii biegłych ustalił, że pracownik był zatrudniony jako ślusarz remontowy i zatrudnienie to było realizowane w warunkach narażenia na działanie m.in. pyłu sadzy, toluenu i benzenu, które to substancje chemiczne wpływają szkodliwie na stan ludzkiego zdrowia i ostatecznie - obok skłonności genetycznych, płci oraz palenia tytoniu - skutkowały powstaniem u pracownika choroby krtani. Z tego względu sąd uznał istnienie cywilnoprawnej odpowiedzialności pracodawcy za skutki choroby pracownika, ale - mając na uwadze przyczynienie się poszkodowanego pracownika do powstania i rozwoju choroby na skutek długoletniego palenia tytoniu - zmniejszył należne świadczenia o 50 proc.
ANDRZEJ MAREK
gp@infor.pl
Podstawa prawna
■ Art. 362, art. 440 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).