ZUS błędnie interpretuje przepisy emerytalne, odmawiając ubezpieczonym prawa do ustalenia wysokości kapitału początkowego, jeśli przed 1999 r. przepracowali mniej niż 6 miesięcy.
Po naszej publikacji prof. Ewa Lipowicz, rzecznik praw obywatelskich (RPO), zwróciła się do Jolanty Fedak, minister pracy i polityki społecznej, o zajęcie stanowiska w sprawie zasad ustalania wysokości kapitału początkowego. Nie tylko do naszej redakcji, ale także do rzecznika trafia coraz więcej skarg osób, które przed wejściem w życie reformy systemu emerytalnego pracowały mniej niż 6 miesięcy. ZUS osobom tym odmawia ustalenia wysokości kapitału początkowego, twierdząc, że w ich przypadku nie można ustalić tzw. współczynnika „p” niezbędnego do ustalenia wysokości części socjalnej. W takiej sytuacji był nasz czytelnik Waldemar Gliński z Warszawy, który tuż po ukończeniu studiów pracował przez cztery miesiące przed 1999 r. Pracodawca płacił za niego składki na emeryturę. Kiedy Waldemar Gliński wybrał się do ZUS, aby dowiedzieć się, ile wyniesie jego kapitał początkowy, usłyszał, że nie może złożyć wniosku, bowiem pracował za krótko.
ZUS utrzymuje, że wysokość kapitału początkowego może być ustalana jedynie w przypadku przepracowania co najmniej 6 miesięcy. Wskazuje, że zasady ustalania wysokości tego kapitału określa art. 174 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 z późn. zm.). Tam jednak nie ma takiego obowiązku. Także żaden przepis ustawy emerytalnej nie określa minimalnego okresu opłacania składek.
Z tego powodu już w kwietniu 2005 roku Agnieszka Chłoń-Domińczak, wówczas wiceminister polityki społecznej, krytykowała taki proceder ZUS. Jej zdaniem kapitał początkowy składa się z części obliczanej od podstawy wymiaru uwzględniającej pełne miesiące składkowe i nieskładkowe oraz części socjalnej. Z przepisu art. 174 ust. 9 wynika tylko, że obliczenie części socjalnej jest możliwe, gdy staż ubezpieczeniowy wnioskodawcy wynosi co najmniej 6 miesięcy i jeden dzień. Jeśli jest krótszy, nie oblicza się części socjalnej, ponieważ nie ma możliwości ustalenia owego współczynnika „p”.
RPO wskazuje, że konsekwencją podlegania ubezpieczeniu przez okres krótszy niż 6 miesięcy powinien być brak części socjalnej, a nie odmowa ustalenia całego kapitału początkowego. RPO przypomina, że warunkiem nabycia prawa do nowej emerytury nie jest legitymowanie się określonym stażem (okresy składkowe lub nieskładkowe), lecz zgromadzenie kapitału pozwalającego na wypłatę emerytury. Z tego też powodu ZUS nie może wymagać od osób występujących o ustalenie wysokości kapitału początkowego udowodnienia co najmniej 6-miesięcznego stażu.