W razie skierowania pracownika na dokształcanie przez firmę należą mu się określone świadczenia, np. urlop szkoleniowy, zwolnienie z części dnia pracy. Gdy podjął on naukę samodzielnie, pracodawca nie musi go zwalniać z pracy
Zatrudniony podjął naukę na studiach podyplomowych. Zajęcia odbywają się m.in. w piątki po południu. Wystąpił do pracodawcy o zwolnienie z pracy z części tego dnia.
Podnoszenie kwalifikacji przez pracownika z inicjatywy zakładu pracy nie budzi wątpliwości natury prawnej. Pracodawca bowiem najczęściej pisemnie kieruje podwładnego na określonego rodzaju kursy czy szkolenia. Może także wydać pracownikowi polecenie służbowe w tym zakresie. Strony zawierają wówczas stosowną umowę.

Inicjatywa podwładnego

Pracownik może też chcieć z własnej inicjatywy podnosić kwalifikacje zawodowe, a pracodawca na tego rodzaju aktywność wyraża jedynie zgodę. Powstaje pytanie, w jaki sposób ta zgoda pracodawcy może być wyrażona. Czy w sytuacji gdy pracodawca jedynie dostosowuje rozkład czasu pracy pracownika lub zwalnia go, tak by ten mógł uczestniczyć w zajęciach, to już mamy do czynienia ze zgodą pracodawcy.
W nieuregulowanych sytuacjach kodeks pracy nakazuje stosować przepisy kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Należy więc sięgnąć do przepisów cywilnych odnoszących się do składania oświadczeń woli. Zgoda na podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika jest właśnie takim oświadczeniem woli pracodawcy.

Oświadczenie woli

Wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej.
Pracodawca zatem może wyrazić wolę w sposób wyraźny: pisemnie (przez aprobatę wniosku pracownika lub zawarcie umowy w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych) lub ustnie. Możliwe jest jednak wyrażenie jej w sposób konkludentny – przez zachowanie wyrażające aprobatę dla działań (podnoszenia kwalifikacji) podjętych przez pracownika. Właśnie forma dorozumiana wzbudza najwięcej kontrowersji w praktyce. Oznaczać bowiem może, że przyznanie pracownikowi jakichkolwiek świadczeń z wymienionych w kodeksie pracy, a służących podnoszeniu kwalifikacji przez pracownika, wyraża aprobatę dla działań pracownika, a tym samym zgodę wyrażoną w formie konkludentnej. Takie stanowisko prezentuje też departament prawa pracy MPiPS.
Aby nie można było zakwalifikować działań pracodawcy jako zgody wyrażonej na podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika, firma nie powinna przyznawać mu żadnych świadczeń – ani obowiązkowych, takich jak krótkotrwały urlop szkoleniowy czy zwolnienie z części lub całości dnia pracy, ani fakultatywnych, jak opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie.
W przeciwnym razie z tego rodzaju zachowania pracownik może wnioskować zgodę pracodawcy na podnoszenie kwalifikacji.

Indywidualny czas pracy

Aby pomóc pracownikowi w podnoszeniu kwalifikacji, pracodawca może uwzględnić wniosek podwładnego o ustalenie indywidualnego rozkładu czasu pracy. W ten sposób uniknie wyrażania lub odmowy zgody na dokształcanie i nie będzie ponosić świadczeń z tym związanych. Pozwoli to uczącemu się pracownikowi pogodzić pracę z zajęciami. W tym przypadku trudno będzie uznać uwzględnienie wniosku pracownika za zgodę na podnoszenie kwalifikacji, gdyż są to odrębne uprawnienia i regulacje prawne.
PRZYKŁAD
Zwalniając na zajęcia, firma zgadza się na naukę pracownika
Pracownik z własnej inicjatywy rozpoczął na studiach wyższych w trybie niestacjonarnym. Wystąpił on z wnioskiem do pracodawcy o zgodę na ich odbywanie i udzielenie świadczeń z tym związanych. Pracodawca odmówił. Pracownik występował jednak o zwolnienia z części dnia pracy w celu uczestniczenia w zajęciach. Zwolnień takich udzielano mu każdorazowo z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. W takiej sytuacji podwładny może uznać, że pracodawca zmienił zdanie i w sposób dorozumiany udzielił zgody na odbywanie studiów. W przypadku sporu będzie on jednak zobowiązany dowieść zachowań pracodawcy akceptujących jego naukę, np. udzielanych zwolnień.
PODSTAWA PRAWNA
Art. 1031 – 1036, art. 142 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Art. 60 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U z 1964 r. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Opinia działu prawnego MPiPS: Nowe zasady podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracowników, dostępna na stronie internetowej ministerstwa: www.mpips.gov.pl.