Od stycznia tego roku, mimo zmiany zasad dotyczących łączenia pracy i emerytury, nie zmieniły się zasady ubiegania się o emeryturę przyznawaną w powszechnym lub wcześniejszym wieku emerytalnym, a także o emeryturę pomostową lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.
W 2011 r. nie zmieniły się obowiązujące dotychczas zasady przyznawania emerytur. Inne od dotychczasowych są natomiast regulacje przewidujące wypłatę tych świadczeń w przypadku kontynuowania stosunku pracy zawartego przed nabyciem uprawnień emerytalnych. O tych zmianach napiszemy w kolejnym numerze „DGP”.

Dla urodzonych przed 1949 r.

Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. mogą nabyć prawo do emerytury po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Aby uzyskać to świadczenie, muszą udowodnić staż ubezpieczeniowy wynoszący odpowiednio 20 lub 25 lat. ZUS może im przyznać emeryturę również wtedy, gdy mają 15-letni (w przypadku kobiet) lub 20-letni (w przypadku mężczyzn) staż ubezpieczeniowy, nie gwarantując jednak wówczas minimalnej wysokości tego świadczenia (obecnie 706,29 zł).
Ustalając staż ubezpieczeniowy wymagany do przyznania emerytury, zakład uwzględnia wymienione w ustawie z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (ustawie emerytalnej) okresy składkowe i nieskładkowe, a w zakresie uzupełniającym – okresy pracy w gospodarstwie rolnym przewidziane w tej ustawie oraz okresy pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy.
Urodzeni przed 1949 rokiem mogą również nabyć uprawnienia emerytalne we wcześniejszym wieku niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Dotyczy to przede wszystkim osób, które były w ostatnim czasie pracownikami i udowodniły długi staż ubezpieczeniowy wymagany do przyznania emerytury pracowniczej przewidzianej w art. 29 ustawy emerytalnej. Wcześniejszą emeryturę mogą również uzyskać zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, twórcy i artyści prowadzący własną działalność, kolejarze, górnicy, nauczyciele akademiccy, pracownicy urzędów państwowych, a także osoby uprawnione do renty wypadkowej.
Przepisy przewidują ponadto możliwość uzyskania emerytury bez względu na osiągnięty wiek. Takie uprawnienie przysługuje nauczycielom, górnikom, a także matkom opiekującym się dzieckiem wymagającym stałej opieki.
Przykład
Mężczyzna urodzony przed 1949 r. może otrzymać wcześniejszą emeryturę
Ubezpieczony urodził się w 1948 r. Przez 10 ostatnich lat był zatrudniony w ramach stosunku pracy, a ogółem udowodnił 35-letni staż ubezpieczeniowy. Czy będzie mógł uzyskać wcześniejszą emeryturę przewidzianą dla pracowników?
Wcześniejsza emerytura pracownicza przewidziana w art. 29 ustawy emerytalnej może być przyznana przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.
Mężczyźni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. mogą nabyć prawo do wcześniejszej emerytury pracowniczej, jeśli spełnili następujące warunki:
● ukończyli wiek 60 lat,
● udowodnili co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy lub – w przypadku gdy zostali uznani za całkowicie niezdolnych do pracy orzeczeniem lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej ZUS – co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych,
● ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę byli pracownikami, chyba że przez cały wymagany do uzyskania tego świadczenia okres ubezpieczenia pozostawali w ubezpieczeniu pracowniczym,
● w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosunku pracy przynajmniej przez 6 miesięcy (chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę byli uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do pracy lub przez cały wymagany do przyznania wcześniejszej emerytury pracowniczej okres ubezpieczenia pozostawali w ubezpieczeniu pracowniczym).
Ubezpieczony spełnił wymienione warunki, w związku z czym po zgłoszeniu wniosku wraz z niezbędną dokumentacją ZUS przyzna mu wcześniejszą emeryturę pracowniczą.



Urodzeni po 31 grudnia 1948 r.

Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., podobnie jak urodzeni przed 1949 rokiem, mogą nabyć prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn). Świadczenie to przysługuje im bez względu na to, jak długi staż ubezpieczeniowy zdołały udowodnić. Jeśli jednak nie mają co najmniej 20-letniego (w przypadku kobiet) i 25-letniego (w przypadku mężczyzn) okresu składkowego i nieskładkowego, nie mogą liczyć na gwarancję najniższego świadczenia.
Osoby, które na 1 stycznia 1999 r. posiadały okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym wymagany okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, działalności twórczej lub artystycznej, zatrudnienia na kolei lub pracy górniczej, mogą przejść na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym (na ogół o 5 lat), przewidzianą w art. 184 ustawy emerytalnej. Warunkiem uzyskania tej emerytury jest rozwiązanie stosunku pracy oraz nieprzystąpienie do OFE (lub złożenie wniosku o przekazanie zgromadzonych tam środków do budżetu państwa).
Urodzeni po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. mogą również nabyć prawo do jednej z wcześniejszych emerytur przewidzianych dla osób urodzonych przed 1949 rokiem, o ile warunki wymagane do przyznania tego świadczenia spełniły do 31 grudnia 2008 r. Jeśli są członkami OFE, muszą zgłosić wniosek o przekazanie środków z II filaru do budżetu państwa. Możliwość ta dotyczy osób zatrudnionych ostatnio w ramach stosunku pracy i posiadających długi staż ubezpieczeniowy, a także zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, twórców i artystów, kolejarzy, górników i nauczycieli.
W 2011 roku przyznawane są również wprowadzone w ostatnich latach świadczenia o charakterze emerytalnym, tj. emerytury pomostowe (dla osób, które pracowały w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze) oraz nauczycielskie świadczenia kompensacyjne (dla nauczycieli zatrudnionych w określonych placówkach oświaty).
Przykład
Po ukończeniu 60 lat i zwolnieniu z firmy emerytura pomostowa
Ubezpieczony od ponad 25 lat pracuje na pełnym etacie jako kierowca autobusu PKS. Do końca 2008 roku nie spełnił warunków wymaganych do przyznania wcześniejszej emerytury. Czy po rozwiązaniu stosunku pracy i ukończeniu 60 lat w maju 2011 roku uzyska prawo do emerytury pomostowej?
Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., które wykonywały prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, mogą uzyskać prawo do emerytury pomostowej. Prace, których wykonywanie uprawnia do przyznania tego świadczenia, zostały wymienione w załączniku nr 1 i 2 do ustawy o emeryturach pomostowych. Znajdują się w nich m.in. prace kierowców autobusów w transporcie publicznym (załącznik nr 2 pkt 8). Pracownik wykonujący taką pracę może przejść na emeryturę pomostową, jeśli spełnia łącznie następujące warunki:
● urodził się po 31 grudnia 1948 r.,
● ukończył co najmniej 55 lat – kobieta i 60 lat – mężczyzna,
● udowodnił co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
● wykazał co najmniej 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych (kobieta) lub 25 lat tych okresów (mężczyzna),
● przed 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
● po 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
● rozwiązał stosunek pracy.
Ubezpieczony wypełnił wszystkie wymienione warunki, oprócz ukończenia wymaganego wieku oraz rozwiązania stosunku pracy. Po spełnieniu tych wymogów oraz złożeniu wniosku wraz z niezbędną dokumentacją ZUS będzie mógł przyznać emeryturę pomostową.



Emerytura przyznana z urzędu

W 2011 roku ZUS przyznaje również, tak jak dotychczas, tzw. emeryturę z urzędu. Takie świadczenie przysługuje osobom pobierającym rentę z tytułu niezdolności do pracy na podstawie ustawy emerytalnej, które osiągnęły powszechny wiek emerytalny oraz podlegały ubezpieczeniom przez jakikolwiek okres czasu. ZUS przyznaje emeryturę z urzędu zarówno osobom urodzonym przed 1 stycznia 1949 r., jak i po 31 grudnia 1948 r.
Należy zaznaczyć, że emerytura przyznawana jest z urzędu zamiast pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy. Oznacza to, że w razie ustalenia uprawnień emerytalnych w tym trybie świadczeniobiorca traci prawo do tej renty.

Wniosek i dokumentacja

Zarówno emerytura (wcześniejsza, w powszechnym wieku emerytalnym, pomostowa), jak i nauczycielskie świadczenie kompensacyjne mogą być przyznane po złożeniu wniosku przez osobę ubiegającą się o to świadczenie. Wyjątek dotyczy emerytury, którą ZUS przyznaje z urzędu.
Wniosek o emeryturę z FUS najlepiej zgłosić na formularzu przygotowanym przez ZUS (o symbolu ZUS Rp 1E), a wniosek o emeryturę pomostową – na formularzu ZUS Rp-1 Epom. Również składając wniosek o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, można skorzystać z przygotowanego przez ZUS druku ZUS Rp-12. Wszystkie formularze wniosków są dostępne w salach obsługi klientów poszczególnych placówek ZUS oraz na stronie internetowej www.zus.pl.
Wykaz dokumentów, które należy dołączyć do wniosku, zależy od rodzaju świadczenia, o które ubiega się wnioskodawca.
W przypadku emerytury uzależnionej od udowodnienia określonego stażu ubezpieczeniowego należy dołączyć kwestionariusz okresów składkowych i nieskładkowych (druk ZUS Rp-6) oraz dokumenty potwierdzające posiadanie takich okresów (np. świadectwa pracy, zaświadczenia). W razie ubiegania się o emeryturę uzależnioną od podstawy wymiaru trzeba dołączyć dokumenty potwierdzające wysokość wynagrodzeń w latach wskazanych do jej ustalenia (np. zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu na druku ZUS Rp-7 lub legitymację ubezpieczeniową). Dowody potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe przebyte do 31 grudnia 1998 r. oraz wysokość wynagrodzeń w latach wskazanych do ustalenia podstawy wymiaru należy również załączyć w przypadku ubiegania się o emeryturę uzależnioną od kapitału początkowego, jeśli nie były wcześniej dostarczane do ZUS.
Jeśli warunkiem przyznania świadczenia jest posiadanie odpowiedniego stażu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, należy przedłożyć dokumenty potwierdzające taki staż (świadectwo pracy zawierające odpowiednie wpisy, świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze bądź odpowiednie zaświadczenie).
Wniosek o emeryturę lub świadczenie kompensacyjne należy złożyć w jednostce organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na własne miejsce zamieszkania.
Podstawa prawna
Art. 24, 24a, 27 – 28, 28a, 29, 32, 33, 39, 46, 50a – 50e, 125, 125a, 182 i 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 z późn. zm.).
Art. 4 – 13 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. nr 237, poz. 1656).
Art. 2 – 4 ustawy z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. nr 97, poz. 800).