Kapitał początkowy w bardzo dużym stopniu decyduje o wysokości emerytury ustalanej na nowych zasadach, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, a także emerytury pomostowej.
Obowiązujące przepisy przewidują różne sposoby obliczania świadczeń emerytalno-rentowych. Emerytura dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., a także dla tych spośród urodzonych w latach 1949-1968, którzy warunki wymagane do jej przyznania spełnili do końca 2008 r., obliczana jest na dotychczasowych zasadach. Stara emerytura uzależniona jest od liczby udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych, wysokości zarobków uzyskiwanych w czasie kariery zawodowej oraz aktualnie obowiązującej kwoty bazowej. Na poprzednio obowiązujących zasadach obliczana jest dla wszystkich ubezpieczonych również renta z tytułu niezdolności do pracy, choć planowana jest zmiana sposobu ustalania tych świadczeń.
We wszystkich przypadkach, gdy emerytura lub renta ustalana jest na dotychczasowych zasadach, ZUS nie ustala kapitału początkowego. Pozostali ubezpieczeni, którzy przechodzą na emeryturę obliczoną na nowych zasadach, emeryturę pomostową lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, mają możliwość ubiegania się o ustalenie kapitału za okresy ubezpieczenia przebyte do końca 1998 r.

Kapitał a nowa emerytura

Kapitał jest obliczany, aby odtworzyć przebieg kariery zawodowej osoby ubezpieczonej do 31 grudnia 1998 r. Ustala się go dla ubezpieczonych, którzy przed 1 stycznia 1999 r. sami za siebie opłacali składki na ubezpieczenie społeczne (np. dla prowadzących działalność gospodarczą) lub za których składki opłacali płatnicy składek (np. dla pracowników). Zasadą jest, że ZUS oblicza kapitał dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. W niektórych jednak przypadkach możliwe jest jego ustalenie również dla urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.
Kapitał obliczany jest głównie dla osób przechodzących na tzw. emeryturę powszechną przysługującą na podstawie art. 24 lub 24a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (zwanej dalej ustawą emerytalną). Jest to emerytura przyznawana dla ubezpieczonych, którzy ukończyli powszechny wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Pierwszy z przepisów stanowi podstawę do ustalenia uprawnień emerytalnych na wniosek, drugi z nich pozwala, aby ZUS przyznał emeryturę z urzędu dla osoby uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy.
ZUS oblicza również kapitał dla osób przechodzących na wcześniejszą emeryturę zgodnie z art. 184 ustawy emerytalnej. Świadczenie to przyznawane jest dla osób, które na 1 stycznia 1999 r. udowodniły odpowiedni staż ubezpieczeniowy, a także wymagany okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, pracy kolejowej, górniczej lub też działalności twórczej bądź artystycznej.
Emerytura powszechna lub wcześniejsza ustalana jest przez podzielenie podstawy jej obliczenia przez tzw. średnie dalsze trwania życia ustalone dla wieku przejścia na emeryturę. Podstawą wyliczenia emerytury jest zaś suma zwaloryzowanego kapitału początkowego i składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego w ZUS do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata tego świadczenia, z uwzględnieniem ich waloryzacji.
Jak widać, kapitał jest jednym z dwóch głównych składników obliczenia emerytury powszechnej lub wcześniejszej dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Oczywiście może być też jedynym składnikiem tego świadczenia, jeśli osoba uprawniona nie podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym po 31 grudnia 1998 r.
Dla osób, które wymagany wiek emerytalny (powszechny lub wcześniejszy) ukończą w latach 2009 – 2013 oraz spełnią pewne dodatkowe warunki, przepisy przewidują możliwość obliczenia emerytury na tzw. mieszanych zasadach (częściowo po staremu, a częściowo po nowemu). W tym przypadku kapitał początkowy jest jednym ze składników części emerytury mieszanej obliczonej na starych zasadach.
To jest tylko część artykułu, zobacz pełną treść w e-wydaniu Dziennika Gazety Prawnej: Kto powinien ustalić kapitał początkowy i co to daje.
W pełnej wersji artykułu:
- Przy mieszanej emeryturze mniejszy wpływ kapitału na wysokość świadczenia
- Możliwe jest obliczenie kapitału dla urodzonego przed 1 stycznia 1949 r.
- Obliczenie kapitału początkowego zwiększa wysokość emerytury