Pracownik występujący przed sądem może być reprezentowany przez pełnomocnika. Nie wszyscy jednak wiedzą, iż niekoniecznie musi to być adwokat lub radca prawny.
Dokonując wyboru pełnomocnika procesowego pracownicy najczęściej korzystają z profesjonalnych usług świadczonych przez adwokatów i radców prawnych. Wówczas mogą swobodnie zdecydować o tym, kto będzie ich zastępcą procesowym. Natomiast składając wniosek o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu pracownik pozbawia się możliwości jego wyboru. Jeżeli wniosek zostanie uwzględniony, pełnomocnika wyznaczy bowiem Okręgowa Rada Adwokacka lub Rada Okręgowej Izby Radców Prawnych.
Nie tylko adwokat
Pracownika przed sądem mogą zastępować jednak nie tylko profesjonalni pełnomocnicy. Może nim być również osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.
W procesach z zakresu prawa pracy zastępstwo procesowe pracownika przed sądem będzie realizowane przede wszystkim przez wymienionych wyżej członków rodziny pracownika lub współuczestnika sporu. Katalog członków rodziny, którzy mogą być pełnomocnikami, jest zamknięty, zatem pełnomocnikiem nie można ustanowić na przykład dziadka, babci, dzieci rodzeństwa czy pasierba, o ile nie został przysposobiony. Pełnomocnikiem nie mogą być również osoby powiązane z pracownikiem stosunkiem powinowactwa. Niedopuszczalne jest zatem udzielenie pełnomocnictwa teściowej, szwagrowi, synowej czy zięciowi.
Drugą kategorią najczęściej spotykanych zastępców procesowych pracowników są współuczestnicy sporu. Będzie nim inny pozwany pracownik bądź pracownik wnoszący pozew w tej samej sprawie. Ustawodawca nie rozróżnia przy tym rodzaju współuczestnictwa. A zatem pełnomocnikiem może być współuczestnik materialny, na przykład jeden z kilku pracowników, od których pracodawca dochodzi solidarnie zapłaty za szkodę, jak również współuczestnik formalny, którym może być jeden z kilkunastu pracowników dochodzących w procesie zasądzenia odprawy.
Oprócz osób uprawnionych do reprezentowania pracownika na zasadach ogólnych może on umocować również przedstawiciela związku zawodowego, inspektora pracy albo pracownika zakładu pracy, w którym mocodawca jest lub był zatrudniony. Przedstawiciel związku zawodowego może być pełnomocnikiem procesowym pracownika niezależnie od tego, czy pracownik jest członkiem danego związku czy też nie jest w nim zrzeszony (wyrok Sądu Najwyższego z 22 sierpnia 2004 r., I PK 214/02, OSNP 2004/16/282). Przedstawiciel związku zawodowego, będący pełnomocnikiem pracownika oprócz przedstawienia pełnomocnictwa wystawionego przez stronę musi być upoważniony przez statut związku zawodowego do reprezentowania pracowników przed sądem lub posiadać upoważnienie statutowych organów tego związku do zastępowania pracownika w procesie. Takie upoważnienie może być jednak w każdej chwili przez związek zawodowy cofnięte (uchwała Sądu Najwyższego z 25 sierpnia 1994 r., I PZP 34/94 OSNP 1994/12/188).
Ważne potwierdzenie
Każdy z pełnomocników na żądanie sądu musi wykazać, że jest on uprawniony do występowania w procesie. Członkowie rodziny mogą to zrobić, przedstawiając dokumenty poświadczające pokrewieństwo, czyli dowód osobisty czy też akt urodzenia. Inni pełnomocnicy, jak pracownik przedsiębiorcy, okazują umowę o pracę, przedstawiciel związku zawodowego przedstawia statut związku lub upoważnienie udzielone przez jego zarząd. W przypadku nie usunięcia takiego braku pisma należy się liczyć ze zwrotem pozwu, pisma procesowego lub odrzuceniem środków zaskarżenia (np. zażalenia, apelacji, sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym etc.) względnie niedopuszczeniem do udziału w sprawie w charakterze pełnomocnika.
Warto pamiętać o tym, że pełnomocnik niebędący adwokatem lub radcą prawnym może reprezentować pracownika wyłącznie przed sądem I instancji (rejonowym lub okręgowym) oraz II instancji (okręgowym lub apelacyjnym). Jeżeli natomiast pracownik zamierza wnieść kasację w postępowaniu przed Sądem Najwyższym, obowiązkowo musi być zastępowany przez adwokata lub radcę prawnego.
Forma dowolna
Przepisy procedury cywilnej nie przewidują żadnych szczególnych wymogów, jeżeli chodzi o formę pełnomocnictwa. Może to być zatem zwykła forma pisemna bądź odpis poświadczony notarialnie. Nie ma również przeszkód, aby pełnomocnictwo zostało udzielone ustnie podczas rozprawy i odnotowane w protokole. Jeżeli pracownik chce, aby pełnomocnik reprezentował go również przed sądem II instancji, powinien odnotować to w treści pełnomocnictwa. W innej sytuacji nie będzie umocowany do wnoszenia środków odwoławczych. Oznacza to, że wniesiona przez niego apelacja bądź zażalenie może zostać odrzucona przez sąd.
Pełnomocnik jest uprawniony do podejmowania wszystkich czynności procesowych w imieniu pracownika, w tym dotyczących zabezpieczenia i egzekucji, ustanowienia dalszego pełnomocnictwa adwokatowi lub radcy prawnemu, zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, pod warunkiem jednak, że czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie. Ponadto wszystkie pisma procesowe oraz zawiadomienia o terminach rozprawy doręczane są pełnomocnikowi. Natomiast pracownik może zostać wezwany do osobistego stawiennictwa tylko w celu przeprowadzania przez sąd informacyjnego wysłuchania bądź dowodu z przesłuchania stron.
Warto jednak pamiętać, że błędy pełnomocnika, w szczególności uchybienia ustawowych terminów do wnoszenia pism procesowych, wywołują niekorzystne skutki dla reprezentowanej strony.
Nieważne postępowanie
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie podkreślano doniosłość prawidłowego umocowania pełnomocnika z tego względu, iż występowanie w sprawie w charakterze pełnomocnika osoby, która nim być nie może, oznacza brak należytego umocowania i prowadzi zawsze do nieważności postępowania (wyrok Sądu Najwyższego z 28 lipca 2004 r., III CZP 32/04, OSNC 2006/1/2.). Oznacza to, że w przypadku wniesienia apelacji konieczne będzie uchylenie zaskarżonego orzeczenia i zniesienie postępowania dotkniętego nieważnością.
PRZYKŁAD: DZIADEK NIE MA UPRAWNIEŃ
Pracownik po samodzielnym wniesieniu pozwu ustanowił swoim pełnomocnikiem dziadka, nie wskazując w treści pełnomocnictwa stopnia pokrewieństwa. W tej sytuacji sąd wezwie pełnomocnika do wykazania, iż jest uprawniony do zastępowania pracownika, zaś po przedstawieniu informacji, iż jest to dziadek, odmówi mu prawa do udziału w sprawie.
PRZYKŁAD: WOLA PRACOWNIKA JEST DECYDUJĄCA
Podczas rozprawy, na której obecni byli pracownik i reprezentujący go adwokat, pełnomocnik wbrew woli pracownika odmówił zawarcia ugody z pracodawcą. W powyższym przykładzie pracownik może niezwłocznie odwołać złożone przez pełnomocnika oświadczenie i zawrzeć ugodę. Jego wola ma bowiem charakter decydujący.
RAFAŁ KRAWCZYK
sędzia Sądu Rejonowego w Wąbrzeźnie
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 87, art. 93, art. 133, art. 465 par. 1 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).