Gmina w ramach świadczenia pomocy społecznej wypłaca zasiłki, zapewnia bezpłatne dożywianie dzieciom oraz opiekę osobom starszym i niesamodzielnym. Część z jej zadań jest finansowana z budżetu państwa
Podstawowym zadaniem pomocy społecznej, która jest elementem polityki społecznej państwa, jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej, której nie są w stanie pokonać samodzielnie. Polega ona w szczególności na przyznawaniu i wypłacaniu świadczeń, pracy socjalnej, prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej, analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej, realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych, rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb. Organizacją pomocy społecznej zajmują się zarówno organy administracji rządowej (minister polityki społecznej i wojewodowie), jak i samorządowej, czyli marszałkowie województw, starostowie, wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast.

Podział kompetencji

Zadania związane z udzielaniem wsparcia osobom potrzebującym są realizowane przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej. Na szczeblu gminy zadania te wykonują gminne lub miejskie ośrodki pomocy społecznej. To właśnie na nich ciąży większość zadań związanych z pomocą społeczną. Zadania powiatów są realizowane przez powiatowe centra pomocy rodzinie, natomiast w przypadku miast na prawach powiatów zadania te są połączone i odpowiada za nie miejski ośrodek pomocy rodzinie. Do najważniejszych obowiązków powiatów należą: prowadzenie domów pomocy społecznej, placówek opiekuńczo-wychowawczych, organizacja opieki nad dzieckiem w rodzinach zastępczych i finansowanie świadczeń dla nich. Z kolei na szczeblu województwa funkcjonują dwie odrębne struktury organizacyjne. Za zadania podporządkowane samorządowi wojewódzkiemu odpowiadają regionalne ośrodki polityki społecznej. Zadania rządowe podlegają pod wydziały polityki społecznej urzędów wojewódzkich. Zajmują się one m.in. nadzorem i kontrolą nad zadaniami wykonywanymi przez gminy i powiaty. Jednostki samorządu prowadzą też inne instytucje, które odpowiadają za zadania związane z pomocą społeczną. Należą do nich:
domy pomocy społecznej, które w ramach określonego standardu zapewniają osobom wymagającym całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności usługi: bytowe, opiekuńcze, edukacyjne;
● placówki opiekuńczo-wychowawcze zapewniające dzieciom i młodzieży całkowicie lub częściowo pozbawionym właściwej opieki rodzicielskiej oraz niedostosowanym społecznie dzienną lub całodobową opiekę i wychowanie;
● ośrodki adopcyjno-opiekuńcze;
● ośrodki wsparcia, np. środowiskowe domy samopomocy, dzienne domy pomocy, które są formą pomocy półstacjonarnej utrzymującej osobę w jej środowisku lokalnym
● ośrodki interwencji kryzysowej świadczące specjalistyczne usługi, zapewniające miejsca noclegowe przeznaczone głównie dla ofiar przemocy w rodzinie lub osób znajdujących się w sytuacji kryzysowej.

Zadania gminy

Przepisy ustawy wyliczają katalog zadań, które mają realizować gminy. Zadaniem obowiązkowym każdej gminy jest opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych. Powinna ona uwzględniać tworzenie programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. Ważnym elementem tej strategii jest też tworzenie gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną oraz praca socjalna. W tym celu obok strategii jest tworzony bilans potrzeb gminy w zakresie pomocy społecznej.
Kolejną ważną grupą zadań obowiązkowych są świadczenia pieniężne. Zadaniem gminy jest przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych i celowych. W szczególności są to zasiłki celowe na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego, zasiłki celowe w formie biletu kredytowanego oraz zasiłki celowe na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom bezdomnym oraz innym osobom niemającym dochodu i możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia. Gmina opłaca też składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem.
W przypadku osób starszych, chorych i niepełnosprawnych gmina organizuje i świadczy usługi opiekuńcze, w tym specjalistyczne, w miejscu zamieszkania tych osób, z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Kieruje też do domu pomocy społecznej i ponosi odpłatność za pobyt mieszkańca gminy w tym domu.
Ponadto gmina ma obowiązek dożywiania dzieci, udzielania schronienia, zapewnienia posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym, sprawienia pogrzebu (w tym osobom bezdomnym) oraz pomagania mającym trudności w przystosowaniu się do życia po zwolnieniu z zakładu karnego.

Obowiązki zlecone

Następną grupę zadań własnych gminy stanowią te, które nie są obowiązkowe. Zalicza się do nich przyznawanie i wypłacanie zasiłków specjalnych celowych oraz pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie w formie: zasiłków, pożyczek oraz pomocy w naturze. Gmina może też prowadzić domy pomocy społecznej i ośrodki wsparcia o zasięgu gminnym oraz kierować do nich osoby wymagające opieki. Dodatkowo może podejmować inne zadania z zakresu pomocy społecznej wynikające z rozeznanych potrzeb gminy, np. tworzyć i realizować programy osłonowe oraz współpracować z powiatowym urzędem pracy, m.in. informować o wolnych miejscach pracy, o usługach poradnictwa zawodowego i o szkoleniach. Znacznie mniejszą część zadań z zakresu pomocy społeczne stanowią te, które są całkowicie finansowane z dotacji budżetowej. Zalicza się do nich:
● przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych oraz celowych na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczną,
● opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne określonych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia,
● prowadzenie i rozwój infrastruktury środowiskowych domów samopomocy oraz organizowanie i świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi,
● realizację zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej,
● przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych, a także udzielanie schronienia, posiłku oraz niezbędnego ubrania cudzoziemcom.



Komu można zlecać zadania
Jednostki samorządu mogą zlecać zadania związane z pomocą społeczną organizacjom społecznym i pozarządowym, kościołom, osobom fizycznym lub prawnym.
Podział świadczeń z pomocy
Świadczenia pieniężne:
● zasiłek stały,
● zasiłek okresowy,
● zasiłek celowy,
● zasiłek celowy specjalny,
● zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie,
● pomoc dla rodzin zastępczych,
● pomoc na usamodzielnienie i kontynuowanie nauki dla osób opuszczających niektóre typy placówek opiekuńczo-wychowawczych, domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, zakład poprawczy, specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy, rodziny zastępcze, młodzieżowe ośrodki wychowawcze.
Świadczenia niepieniężne:
● praca socjalna,
● bilet kredytowany,
● pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie,
● sprawienie pogrzebu,
● poradnictwo specjalistyczne i interwencja kryzysowa,
● schronienie, posiłek, niezbędne ubranie,
● usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy,
● specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia,
● mieszkanie chronione,
● pobyt i usługi w domu pomocy społecznej,
● opieka i wychowanie w rodzinie zastępczej i w placówce opiekuńczo-wychowawczej,
● pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie – w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych,
● szkolenia, poradnictwo rodzinne i terapia rodzinna prowadzone przez ośrodki adopcyjno-opiekuńcze.
PODSTAWA PRAWNA
Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2009 r. nr 175, poz. 1362 z późn. zm.).