Pracownik może ponosić indywidualną odpowiedzialność za mienie powierzone, ale także być zobowiązany do wyliczenia się z mienia pracodawcy wspólnie z innymi osobami. Warunkiem ustanowienia wspólnej odpowiedzialności majątkowej pracowników jest jednak zawarcie umowy, na podstawie której następuje łączne powierzenie im mienia.

Umowa z pracownikami

Nie ulega wątpliwości, że umowa o wspólnej odpowiedzialności za mienie powierzone może być zawarta tylko między pracodawcą a pracownikami. Ten rodzaj odpowiedzialności dotyczy osób mających status pracowniczy. Kodeks pracy nie stawia szczególnych wymagań pracownikom, z którymi ma być zawarta umowa o współodpowiedzialności. Z charakteru tej umowy wynika jedynie, że ma ona dotyczyć osób zatrudnionych na stanowiskach związanych z pieczą nad powierzonym im mieniem. Dla firmy istotna jest natomiast liczba podwładnych, którzy na podstawie umowy mają przyjąć wspólną odpowiedzialność za szkody spowodowane powstaniem niedoboru w powierzonym im łącznie mieniu.

I tak, zawarcie umowy jest możliwe, gdy liczba pracowników w miejscu powierzenia mienia nie przekracza 8 osób na jedną zmianę i 12 osób na dwie zmiany. Przy pracy wykonywanej w systemie trzyzmianowym w miejscu powierzenia mienia może pracować nie więcej niż 16 pracowników. Natomiast w zakładach usługowych, żywienia zbiorowego oraz sklepach samoobsługowych pracownicy mogą przyjąć wspólną odpowiedzialność, jeżeli ich liczba w miejscu powierzenia mienia nie przekracza 24 osób na jedną zmianę.

Zgoda wszystkich

Do zawarcia umowy o współodpowiedzialności za mienie powierzone pracodawca potrzebuje zgody wszystkich pracowników, którzy mają być nią objęci. W wyroku z 17 grudnia 1998 r. I PKN 429/97 (LexPolonica nr 332813) SN wyjaśnił, że brak możliwości zatrudnienia pracownika na stanowisku sprzedawcy spowodowany odmową wyrażenia zgody na zawarcie z nim umowy o współodpowiedzialności przez pozostałych pracowników zatrudnionych w miejscu powierzenia mienia stanowi uzasadnioną potrzebę pracodawcy w rozumieniu art. 42 par. 4 k.p. (chodzi tu o powierzenie innej pracy niż umówiona na okres nieprzekraczający trzech miesięcy w roku kalendarzowym).

Wszyscy zatrudnieni, którzy przyjęli wspólną odpowiedzialność, muszą także zaakceptować to, aby w miejscu, w którym znajduje się powierzone mienie, mogły wykonywać pracę lub określone czynności inne osoby, np. wykonujące pracę dorywczo lub przez czas określony, pracownicy młodociani czy osoby odbywające praktykę zawodową. Pracodawca musi uzyskać w tej kwestii zgodę wyrażoną na piśmie.

Treść umowy

Umowa o współodpowiedzialności powinna być sporządzona na piśmie. Przepisy nie precyzują natomiast dokładnej jej treści. Nie ulega jednak wątpliwości, że jej zasadniczym elementem jest określenie zakresu odpowiedzialności poszczególnych pracowników. Z umowy może wynikać, że pracownicy odpowiadają w częściach równych lub zróżnicowanych. Nie ma także ustalonego konkretnego sposobu określenia zakresu odpowiedzialności takich pracowników. Z reguły jednak wyraża się to w stosunku procentowym lub ułamkowym do szkody spowodowanej powstaniem niedoboru w powierzonym im łącznie mieniu.

W umowie strony powinny także ustalić okres, w ciągu którego nieobecność pracownika w pracy nie ma wpływu zarówno na zakres jego odpowiedzialności, jak i pozostałych pracowników ponoszących wspólną odpowiedzialność. Istotne jest również określenie mienia powierzonego oraz miejsca, w którym się ono znajduje. Poza tym w umowie mogą się znaleźć klauzule dotyczące np. zasad wypowiadania i odstąpienia od umowy czy uprawnień przysługujących pracownikom sprawującym wspólną pieczę nad mieniem powierzonym.

PRZYKŁAD

Firma musi zawrzeć nową umowę, gdy zmienią się osoby odpowiedzialne

Pracodawca zawarł umowę o wspólnej odpowiedzialności za mienie powierzone z pięcioma pracownikami. Po kilku miesiącach nastąpiła zmiana składu pracowników, którym pracodawca powierzył wspólną pieczę nad mieniem. Czy pracodawca musi zawrzeć nową umowę?

Każda zmiana w składzie pracowników objętych wspólną odpowiedzialnością wymaga zawarcia nowej umowy. W orzecznictwie SN wyjaśnia się, że niezawarcie nowej umowy w sytuacji, gdy zmienił się skład pracowników podpisujących taką umowę, uchyla wspólną odpowiedzialność za mienie powierzone (wyrok z 12 listopada 2003 r., I PK 551/2002; OSNP 2004/20, poz. 348).

PODSTAWA PRAWNA

Art. 125 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).

Rozporządzenie Rady Ministrów z 4 października 1974 r. w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie (t.j. Dz.U. z 1996 r. nr 143, poz. 663).