Gminy we wrześniu czeka nie tylko 7-proc. podwyżka płacy zasadniczej nauczycieli, ale także dodatków do wynagrodzenia. Łącznie ich zarobki powinny być zgodne ze średnimi płacami pedagogów zagwarantowanymi w Karcie nauczyciela.
Samorządy do końca września powinny wypłacić nauczycielom 7-proc. podwyżki. W tym czasie muszą też uwzględnić wyrównanie ich pensji od 1 września. Podwyżka pensji wiąże się też ze wzrostem średnich płac pedagogów. Dlatego gminy powinny zmienić regulaminy ich wynagradzania i podwyższyć dodatki do pensji zasadniczej. W przeciwnym razie w styczniu będą musiały wypłacać pedagogom tzw. jednorazowy dodatek uzupełniający.

Płaca zasadnicza

Zmiana stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli jest konsekwencją wprowadzenia nowej kwoty bazowej dla tej grupy zawodowej. Art. 15 ust. 2 ustawy budżetowej na 2010 rok określa dwie kwoty bazowe dla nauczycieli. Wynoszą one:
● od 1 stycznia 2010 r. do 31 sierpnia 2010 r. – 2286,75 zł.
● od 1 września 2010 r. – 2446,82 zł.
Kwota bazowa obowiązująca od 1 stycznia 2010 r. nie zmienia się w stosunku do kwoty obowiązującej do 31 grudnia 2009 r. Z kolei od 1 września 2010 r. wzrasta ona o 7 proc.
Następstwem zmiany kwoty bazowej jest zamiana załącznika do rozporządzenia ministra edukacji narodowej, w którym określone są stawki wynagrodzenia zasadniczego. Tak więc stażysta z wykształceniem wyższym magisterskim i przygotowaniem pedagogicznym otrzyma 133 zł podwyżki, nauczyciel kontraktowy – 137 zł, a mianowany – 156 zł. Najwięcej otrzyma nauczyciel dyplomowany, bo 183 zł. Po wrześniowej podwyżce średnie wynagrodzenie stażysty wyniesie 100 proc. kwoty bazowej (2446 zł), nauczyciela kontraktowanego – 111 proc. (2716 zł), mianowanego – 144 proc. (3523 zł), a dyplomowanego – 184 proc. (4502 zł). Nauczyciele wyższe wynagrodzenie zasadnicze otrzymają do 30 września 2010 r. z wyrównaniem od 1 września 2010 r. W tym czasie samorządy muszą wziąć pod uwagę tę podwyżkę płac i wypłacić wyrównanie. Dodatkowo gminy przy wyliczeniu średnich płac dla nauczycieli muszą uwzględnić dwie kwoty bazowe (od stycznia do sierpnia i od września do grudnia).

Kiedy rozliczać

Samorządy od 2000 r. miały wprowadzony ustawowy obowiązek zapewniania średnich płac. W związku z ostatnią nowelizacją Karty nauczyciela (KN) muszą się z tego obowiązku szczegółowo rozliczyć. Zgodnie z art. 30a KN organ prowadzący szkołę (gmina lub powiat) każdego roku przeprowadza analizę poniesionych w poprzednim roku kalendarzowym wydatków na wynagrodzenia nauczycieli w odniesieniu do wysokości średnich wynagrodzeń, o których mówi KN, oraz średniorocznej struktury zatrudnienia nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego. Szczegółowe zasady ustalania średniorocznej struktury zatrudnienia określa rozporządzenie ministra edukacji narodowej w sprawie sposobu opracowywania sprawozdania z wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego. Samorządy do 20 stycznia każdego roku mają obowiązek dokonania analizy poniesionych wydatków na płace pedagogów. Następnie do 31 stycznia muszą wypłacić jednorazowy dodatek uzupełniający. To jednak dotyczy tych nauczycieli, którzy z odpowiednim stopniem awansu zawodowego nie osiągnęli średnich, np. stażysty.

Zasady wyrównania

Bez względu na spełnienie lub też niespełnienie obowiązku zapewnienia średnich płac do 10 lutego samorządy muszą ponadto sporządzić sprawozdanie z poniesionych na ten cel wydatków. W ciągu tygodnia od jego sporządzenia zobowiązane są je przedstawić dyrektorom szkół, oświatowym związkom zawodowym i regionalnym izbom obrachunkowym (RIO).
W przypadku nieosiągnięcia średnich wynagrodzeń samorząd musi ustalić kwotę różnicy między wydatkami poniesionymi na wynagrodzenia nauczycieli w danym roku a iloczynem średniorocznej liczby etatów nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego oraz średnich wynagrodzeń nauczycieli ustalonych w danym roku. Kwota tej różnicy musi być wypłacona nauczycielom w formie jednorazowego dodatku uzupełniającego ustalanego proporcjonalnie do okresu zatrudnienia oraz osobistej stawki wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela. W efekcie pedagog, który był zatrudniony i pobierał zasiłek chorobowy, nie powinien otrzymać dodatku za ten okres. Przykładowo gdy wyliczona różnica na pełnym etacie wynosi 200 zł, to nauczyciel zatrudniony na pół etatu powinien otrzymać 100 zł. Z kolei pedagogowi zatrudnionemu na półtora etatu przysługuje wyrównanie do pełnego etatu w wysokości 200 zł. Równocześnie jeśli nauczyciel był w danym roku zatrudniony przez sześć miesięcy – powinien otrzymać 100 zł dodatku proporcjonalnie do jego zatrudnienia.
Dodatek należy się również tym, którzy już nie pracują w szkole, ale nie osiągnęli średniej. W takim przypadku gminy muszą odszukać nauczycieli, którzy już nie pracują, i wypłacić im dodatek. To często sprawia duże kłopoty. Dlatego też samorządy powinny na bieżąco starać się, aby nauczyciele mieli zapewnione średnie. Dodatek otrzyma również osoba przebywająca na rocznym urlopie dla poratowania zdrowia.

Można bez wyrównania

Gminy na spotkaniach z dyrektorami szkół proponują im m.in. niezatrudnianie nowych nauczycieli w miejsce odchodzących na emeryturę lub rentę. To jednak również wiąże się z kosztami. Pedagogowi odchodzącemu z pracy gmina musi wypłacić odprawę. Wysokość odprawy emerytalnej zależy od ostatniego miejsca zatrudnienia pedagoga przed przejściem na emeryturę.
Nauczyciel spełniający warunki uprawniające do emerytury, albo do renty z tytułu niezdolności do pracy ma prawo do odprawy w wysokości dwumiesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia w szkole będącej podstawowym miejscem jego pracy. Z kolei nauczycielowi, który przechodzi na emeryturę, a przepracował w szkole co najmniej 20 lat, przyznaje się odprawę w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia ostatnio pobieranego w szkole będącej podstawowym miejscem jego pracy. Wynagrodzenie będące podstawą tych odpraw oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Trzeba pamiętać, że w razie zbiegu prawa do wspomnianych odpraw emerytalnych przysługuje jedna, korzystniejsza. Kolejnym sposobem na szukanie oszczędności jest łączenie etatów i przyznawanie dodatkowych godzin ponadwymiarowych. Dzięki takiemu rozwiązaniu gminie łatwiej zapewnić nauczycielom wymagane przez KN średnie płace. Trzeba jednak pamiętać, że przyznawanie dodatkowych zajęć nie może się wiązać ze zwolnieniem innego pedagoga o tych samych kompetencjach z powodu braku wymaganych zajęć do zapewnienia pensum. Na takim stawisku stanął Sąd Najwyższy w jednym ze swoich ostatnich orzeczeń (sygn. akt. II PK 279/09). SN uznał, że zwolnienie nauczyciela może się odbyć, gdy rzeczywiście nie ma możliwości przydzielenia mu odpowiedniej liczby godzin. Przydzielenie zajęć innym nauczycielom w ramach godzin ponadwymiarowych, które mogłyby uzupełnić obowiązkowe pensum zwalnianego, może więc budzić wątpliwości. SN podkreślił, że jeśli taka decyzja dyrektora nie jest uzasadniona szczególnie ważnymi przyczynami, trudno uznać ją za właściwą.
Wszystkie te rozwiązania mogą spowodować, że samorządy będą mogły wywiązać się ze swoich obowiązków i zapewnić pedagogom średnie płace zagwarantowane w KN.
600 tys. nauczycieli jest zatrudnionych w szkołach
35 mld zł subwencji oświatowej otrzymały w tym roku samorządy z budżetu państwa
Podstawa prawna
Art. 30 – 30b ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 z późn. zm.).
Rozporządzenie ministra edukacji narodowej z 14 lipca 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz.U. nr 131, poz. 885).