Dyżur pracowniczy to sytuacja, w której pracownik zostaje zobowiązany przez pracodawcę do pozostawania w pełnej gotowości do podjęcia pracy wynikającej z umowy o pracę poza normalnymi godzinami pracy. Wysokość wynagrodzenia za pełniony dyżur zależy od składników pensji pracownika.

Zgodnie z art 1515 par. 3 k.p. za czas dyżuru, z wyjątkiem dyżuru pełnionego w domu, pracownikowi przysługuje czas wolny od pracy w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru, a w razie braku możliwości udzielenia czasu wolnego - wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną. Jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania, wówczas pracownikowi przysługuje 60 proc. wynagrodzenia.
Sposób ustalania wynagrodzenia za czas dyżuru w dużej mierze zależy od charakteru składników pensji pracownika. Inaczej bowiem ustala się je w sytuacji, gdy pracownik wynagradzany jest według stałych elementów, a inaczej jeśli jego wynagrodzenie składa sie ze zmiennych składników.
Stałe wynagrodzenie
Jeżeli pracownik jest zatrudniony na podstawie stałej stawki miesięcznej, wówczas w celu obliczenia należności za czas dyżuru należy jego miesięczną stawkę podzielić przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu. Następnie tak ustaloną stawkę należy pomnożyć przez liczbę godzin dyżuru. Jeżeli pracownik oprócz stałej płacy zasadniczej otrzymuje inne składniki pensji o charakterze stałym, nie uwzględnia się ich przy obliczaniu wynagrodzenia za czas dyżuru. Stawka osobistego zaszeregowania obejmuje jedynie wynagrodzenie zasadnicze (uchwała SN z 3 kwietnia 2007 r., II PZP 4/07, OSNP 2007/21-22/307).
Zmienna pensja
W przypadku pracowników zatrudnionych w systemach: akordowym bądź prowizyjnym w celu ustalenia płacy za czas dyżuru stosuje się zasady jak przy obliczaniu wynagrodzenia urlopowego. Oznacza to, że należy zsumować zmienne składniki z trzech miesięcy kalendarzowych (jeżeli są znaczne wahania to z 12 miesięcy) poprzedzających miesiąc dyżuru i następnie podzielić przez liczbę godzin przepracowanych przez pracownika w okresie, z którego ustala się podstawę.
Stawka godzinowa
W celu wyliczenia wynagrodzenia za dyżur przy wynagrodzeniu godzinowym nie stosuje się zasady jak przy obliczaniu wynagrodzenia urlopowego i błędem byłoby wyliczanie wynagrodzenia z ostatnich trzech miesięcy poprzedzających miesiąc pełnienia dyżuru. W sytuacji gdy pensja pracownika określona jest w stawce godzinowej, wówczas w celu ustalenia pensji za czas dyżuru, stawkę godzinową należy po prostu pomnożyć przez liczbę godzin dyżuru. W przypadku gdy pracownik oprócz stawki godzinowej ma zagwarantowane inne składniki wynagrodzenia o charakterze zmiennym (np. premie), wówczas ustalając kwotę za czas dyżuru bierze się pod uwagę jedynie jego stawkę godzinową.
W sytuacji gdy podczas dyżuru pracownik wykonywał pracę, godziny świadczenia tej pracy traktowane są jako godziny nadliczbowe, za które oprócz normalnego wynagrodzenia należy wypłacić pracownikowi dodatek 50 proc. lub 100 proc.
6 KROKÓW
JAK USTALIĆ WYNAGRODZENIE ZA CZAS DYŻURU
1. Przy zmiennych składnikach ustal podstawę wynagrodzenia za czas dyżuru z trzech lub dwunastu miesięcy poprzedzających miesiąc dyżuru.
2. Zsumuj czas pracy z miesięcy, z których ustalona jest podstawa.
3. Ustal wynagrodzenie za jedną godzinę dyżuru poprzez podzielenie wyliczonej podstawy przez wyliczoną wcześniej liczbę godzin.
4. Oblicz 60 proc. wynagrodzenia za godzinę dyżuru.
5. Wylicz wynagrodzenie za dyżur poprzez pomnożenie stawki za godzinę przez liczbę godzin dyżuru.
6. Oblicz dodatek do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, jeżeli pracownik faktycznie świadczył pracę podczas dyżuru.
PRZYKŁAD: WYNAGRODZENIE GODZINOWE
Pracownik otrzymuje 11,50 zł brutto za godzinę pracy. Oprócz tego przysługują mu zmienne premie miesięczne. Pracownik z powodu potrzeb pracodawcy został zobowiązany w niedzielę do pełnienia dyżuru w firmie przez pięć godzin. Nie jest możliwe udzielenie czasu wolnego w zamian za dyżur. Jak obliczyć wynagrodzenie tego pracownika za pięć godzin dyżuru?
Z związku z tym, iż jest wyodrębniona stawka godzinowa, do wyliczenia wynagrodzenia za listopadowy dyżur należy przyjąć stawkę godzinową, jaką pracownik otrzymuje. Nie należy brać natomiast w ogóle pod uwagę przysługujących pracownikowi premii.
Wyliczenie pensji za dyżur:
11,50 zł/godzinę x 5 godzin = 57,50 zł
Za czas dyżuru wykonywanego w listopadzie należy wypłacić 57,50 zł.
PRZYKŁAD STAŁA STAWKA MIESIĘCZNA
Pracodawca w listopadzie 2007 r. zobowiązał pracownika do pełnienia 4-godzinnego dyżuru w zakładzie pracy. Pracownik otrzymuje stałą stawkę miesięczną 3500 zł brutto oraz dodatek funkcyjny. Jakie otrzyma wynagrodzenie za czas dyżuru?
Podstawę wyliczenia wynagrodzenia za czas dyżuru stanowi jedynie płaca zasadnicza. Dodatku funkcyjnego nie wliczamy bowiem do wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania, dlatego też nie bierzemy go pod uwagę przy ustalaniu płacy za czas dyżuru.
Wyliczamy wynagrodzenie za czas dyżuru:
■ wynagrodzenie miesięczne dzielimy przez czas pracy w listopadzie:
3500 zł : 168 godzin = 20,83 zł za godzinę,
■ stawkę za jedną godzinę pracy mnożymy przez liczbę godzin dyżuru:
20,83 zł za godzinę x 4 godziny dyżuru = 83,32 zł.
Pracownik za czas dyżuru w listopadzie powinien otrzymać wynagrodzenie w wysokości 83,32 zł.
PRZYKŁAD ZMIENNE SKŁADNIKI WYNAGRODZENIA
Pracownik w październiku 2007 r. pełnił dyżur pracowniczy w zakładzie pracy przez 7 godzin. Mimo że pracownik był gotowy do podjęcia pracy, nie nastąpiła konieczność wykonywania żadnych czynności. W jaki sposób wyliczyć wynagrodzenie za czas dyżuru, jeżeli pracownik wynagradzany jest w systemie akordowym? Pracownik otrzymał następujące wynagrodzenie: we wrześniu - 1750 zł (przepracował 160 godzin), w sierpniu - 1920 zł (przepracował 176 godzin), a w lipcu - 1870 zł (przepracował 176 godzin).
Ponieważ pracownik nie ma wyodrębnionej stałej stawki miesięcznej bądź godzinowej, za czas dyżuru powinien dostać 60 proc. uśrednionego wynagrodzenia otrzymanego przez niego w okresie 3 miesięcy poprzedzających miesiąc dyżuru.
1. Sumujemy wynagrodzenie z 3 miesięcy:
1750 zł + 1920 zł + 1870 zł = 5540 zł.
2. Sumujemy czas pracy z 3 miesięcy:
160 godzin + 176 godzin + 176 godzin = 512 godzin.
3. Wyliczamy stawkę za jedną godzinę pracy:
5540 zł : 512 godzin = 10,82 zł/godzinę.
4. Aby obliczyć wynagrodzenie za czas dyżuru, musimy ustalić 60 proc. stawki za godzinę:
10,82 zł/godzinę x 60 proc. = 6,49 zł/godzinę.
5. Ustaloną stawkę za jedną godzinę dyżuru mnożymy przez liczbę godzin dyżuru:
6,49 zł/godzinę x 7 godzin = 45,43 zł.
Za czas pełnionego w październiku dyżuru pracownik powinien otrzymać 45,43 zł.
EWA WASILEWSKA
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 1511, art. 1512, art. 1514, art. 1515 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
■ Par. 4 rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 29 maja z 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagradzania w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych oraz wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (Dz. U. z 1996 r. nr 62, poz. 289 z późn. zm.).