Pracownik biorący udział w postępowaniu przed sądem pracy, niezależnie czy w roli powoda, czy pozwanego może wystąpić o ustanowienie dla siebie pełnomocnika z urzędu.

Warunkiem pozytywnego rozpatrzenia wniosku pracownika o ustanowienie pełnomocnika z urzędu (adwokata lub radcy prawnego) jest zwolnienie wnioskodawcy od kosztów sądowych.
Warto jednak pamiętać, że w świetle wielu orzeczeń Sądu Najwyższego, które zapadły w ostatnim czasie na tle budzących kontrowersje przepisów ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 167, poz. 1398), zwolnienie pracownika dochodzącego swoich roszczeń w procesie przeciwko pracodawcy uznaje się za zwolnienie o charakterze podmiotowym, przy uwzględnieniu konieczności uiszczania opłat stosunkowych w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przekracza 50 tys. zł. Oznacza to, że również w tego typu sprawach pracownik może domagać się ustanowienia pełnomocnika z urzędu bez konieczności uprzedniego zwalniania go przez sąd od tych kosztów, które musi uiszczać.
Takie uprzednie zwolnienie od kosztów sądowych przez sąd jest już jednak wymagane, gdy wyznaczenia pełnomocnika z urzędu domaga się pracownik pozwany przez pracodawcę.
Ustanowienia adwokata lub radcy prawnego może również żądać pracodawca, który został zwolniony od kosztów sądowych przez sąd, ale w praktyce szanse uwzględnienia takiego wniosku będą niewielkie.
Rozpatrując wniosek pracownika sąd pracy ocenia czy w konkretnej sprawie istnieje potrzeba ustanowienia pełnomocnika.
Adwokat dla nieporadnego
Potrzebę ustanowienia pełnomocnika z urzędu determinują dwie przesłanki. Pierwszą z nich jest nieporadność strony. Oceny celowości ustanowienia adwokata z tej przyczyny sąd może dokonać uwzględniając sposób, w jaki pracownik prowadzi proces, czego wyrazem może być jego aktywność na rozprawach, prawidłowość sporządzania pism procesowych i usuwania na żądanie sądu ich braków formalnych, składanie wniosków dowodowych, dochowywanie terminów procesowych.
Takie działania strony, które prowadzą do naruszania jej własnych interesów bądź wywoływania przez własne działania negatywnych dla siebie skutków procesowych, z reguły będą świadczyły o potrzebie ustanowienia pełnomocnika z urzędu. Warto wiedzieć, iż rozpoznanie u wnioskodawcy choroby psychicznej o niewielkim nasileniu lub upośledzenia umysłowego nie jest samo w sobie przesłanką obligującą sąd do uwzględnienia wniosku o ustanowienie adwokata z urzędu (por. wyrok SN z 16 grudnia 1997 r., II UKN 404/97, OSNP 1998/21/641 i wyrok SN z 6 listopada 1996 r., II UKN 7/96, OSNP 1997/11/200).
Drugą przesłanką świadczącą o potrzebie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego jest skomplikowany charakter sprawy tak pod względem prawnym, jak i faktycznym.
Złożenie oświadczenia
Pracownik ustawowo zwolniony od kosztów sądowych razem z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika musi złożyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Oświadczeniem tym wnioskodawca wykazać ma, że nie może bez uszczerbku utrzymania swojego i rodziny ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Od sądu będzie zależało uznanie tego oświadczenia za dostateczne do ustanowienia adwokata lub radcy prawnego.
Pracodawca lub pracownik będący pozwanym oświadczenie to składają wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych.
Trzeba pamiętać o terminach
Zgłoszenie wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, jak również wniesienie środka odwoławczego od odmowy ich ustanowienia, nie wstrzymuje biegu toczącego się postępowania. Oznacza to na przykład, że złożenie przez stronę wniosku o ustanowienie adwokata z urzędu w terminie otwartym do wniesienia apelacji czy nawet kasacji (co do której istnieje przymus adwokacki lub radcowski) nie przerywa biegu tego terminu.
Zdaniem Sądu Najwyższego nawet jeżeli po tym terminie adwokat zostanie ustanowiony, to i tak strona nie będzie miała podstaw do żądania przywrócenia jej terminu do wniesienia apelacji lub kasacji i poniesie tym samym negatywne skutki swojej opieszałości, polegającej na zbyt późnym zgłoszeniu wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu (postanowienie SN z 18 października 2000 r., II UZ 113/00, OSNP 2002/12/296).
PRZYKŁAD: OCENA POSTĘPOWANIA STRONY
Pracownik w sprawie o zapłatę zaległego wynagrodzenia domagał się ustanowienia dla siebie adwokata z urzędu. Sąd uznał, iż pracownik prawidłowo wypełnił formularz pozwu, który wniósł w postępowaniu uproszczonym, zgłosił wszystkie możliwe wnioski dowodowe, chociaż żaden z nich nie potwierdził, aby jego roszczenie było zasadne. Sąd oddali wniosek o ustanowienie pełnomocnika, bowiem pracownik należycie potrafi dbać o swoje interesy, zaś sam fakt, iż twierdzenia pracownika nie potwierdzają się w toku postępowania, nie świadczy o potrzebie ustanowienia pełnomocnika z urzędu.
PRZYKŁAD: WNIOSEK NIE PRZERYWA BIEGU TERMINU
Sąd Rejonowy wydał wyrok oddalający roszczenie pracownika o przywrócenie do pracy. Pracownik obecny w trakcie ogłoszenia wyroku został pouczony o terminie i sposobie zaskarżenia wyroku. Następnego dnia złożył wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Pracownik powinien liczyć się z możliwością oddalenia tego wniosku bądź tym, że nie zostanie on rozpoznany przed upływem terminu do wniesienia apelacji. Powinien zatem samodzielnie złożyć apelację, gdyż w innym wypadku termin do jej wniesienia może upłynąć bezskutecznie.
RafaŁ Krawczyk
Podstawa prawna
■ Art. 117 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).