Ochrona pracowników przed szkodliwym wpływem zimowej aury również należy do obowiązków pracodawcy. Wbrew pozorom nie dotyczy to wyłącznie tych firm, których działalność wymaga wykonywania pracy na otwartej przestrzeni.
Szczegółowych zasad ochrony pracowników przed chłodem, opadami atmosferycznymi, zawiejami i zamieciami nikt nie znajdzie w kodeksie pracy. Ustawa ta w sposób ogólny wymaga od pracodawców zapewnienia osobom zatrudnionym bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Szczegóły dotyczące odpowiedniego ich zabezpieczenia przed skutkami pracy w trudnych warunkach pogodowych charakterystycznych w porze zimowej wynikają z różnych ustaw i rozporządzeń odnoszących się do określonych branż.

Warunki uciążliwe

Kodeks pracy formułuje zasady ogólne, które wydają się oczywiste i logiczne. Na przykład wymaga on od pracodawców zapewnienia pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych – nieodpłatnie – odpowiednich posiłków i napoi, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych. Z kolei pracownicy mają obowiązek używać przydzielonych im środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem. Fakt, że regułę tę umieszczono w kodeksie pracy, powoduje, że ich naruszenie (zarówno przez pracodawcę, jak i pracownika) rodzi określone konsekwencje. Jest złamaniem prawa, za co można ponieść surową karę.
Ten, kto jest odpowiedzialny za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kieruje pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1000 tys. zł do 30 tys. zł – stanowi kodeks. Przepis ten odnosi się nie tylko do ogólnych zasad zawartych w kodeksie, ale i do regulacji ujętych w szczegółowych rozporządzeniach dotyczących bhp.



Gorące posiłki i napoje

Nie każdy ma prawo do zapewnienia mu przez pracodawcę gorących posiłków. Według rozporządzenia Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz.U. nr 60, poz. 279), wydanego na podstawie delegacji zawartej w kodeksie pracy, pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych należy zapewnić jedno nieodpłatne danie gorące oraz napoje, których zarówno rodzaj, jak i temperatura muszą być dostosowane do warunków wykonywanej pracy. Jeżeli jej charakter albo względy organizacyjne nie pozwalają pracodawcy sprostać takim wymaganiom, wtedy musi on zapewnić pracownikom korzystanie w czasie pracy z takich posiłków w punktach gastronomicznych albo umożliwić ich przyrządzanie przez pracowników we własnym zakresie z otrzymanych produktów.
Jeszcze bardziej szczegółowo wspomniane rozporządzenie odnosi się do pracy na otwartej przestrzeni. Osobom wykonującym ją w porze zimowej pracodawca musi zapewnić posiłki wtedy, gdy tego rodzaju praca jest związana z wysiłkiem fizycznym, powodując w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal u mężczyzn i powyżej 1000 kcal u kobiet. Napoje natomiast przysługują pracownikom przy temperaturze otoczenia poniżej 10 st. C.
Posiłki i napoje przysługujące pracownikom od pracodawcy należy wydawać w czasie regulaminowych przerw w pracy, w zasadzie po 3–4 godzinach. Natomiast napoje powinny być dostępne w ciągu całej zmiany roboczej.

Ciepłe pomieszczenia

Warunki pracy wewnątrz obiektów należących do pracodawcy (czy wykorzystywanych do prowadzonej przez niego działalności) określa z kolei rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.). Według ogólnych reguł, w pomieszczeniach pracy musi być w szczególności zapewnione oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednia temperatura, wymiana powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami. Według tego rozporządzenia w pomieszczeniach pracy temperatura powietrza powinna być odpowiednia do rodzaju wykonywanej pracy (tj. metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonywania). Nie może jednak spaść poniżej 14 st. C, chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają. W miejscach, gdzie wykonywana jest lekka praca fizyczna czy biurowa, temperatura nie może być niższa niż 18 st. C. Pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być ponadto zabezpieczone przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz.
Ogrzewane muszą być również pomieszczenia higienicznosanitarne. Powinny one znajdować się w budynku, w którym odbywa się praca, albo w budynku połączonym z nim obudowanym przejściem. W przypadku przechodzenia przez nie z ogrzewanych pomieszczeń pracy również to przejście powinno być ogrzewane (wyjątki od tej zasady przewidują odrębne przepisy).



Osłona przed śniegiem

W tym samym rozporządzeniu mowa jest także o pracy wykonywanej na zewnątrz pomieszczeń. Stanowiska osób pracujących w ten sposób powinny być tak usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy ci byli chronieni przed zagrożeniami wynikającymi z warunków atmosferycznych, w tym przed opadami, niską temperaturą czy silnym wiatrem i spadającymi przedmiotami. W przypadku niebezpieczeństwa pracownicy ci powinni móc szybko opuścić swoje stanowiska lub w razie potrzeby uzyskać szybką pomoc.

Miejsce na ogrzanie

Dodatkowe obowiązki wiążą się z zatrudnieniem pracowników do zadań wymagających pracy na otwartej przestrzeni lub w nieogrzewanych obiektach. W pobliżu miejsc ich pracy muszą znajdować się pomieszczenia, w których można schronić się przed śniegiem, ogrzać się i zmienić odzież. Pomieszczenia te powinny być zaopatrzone w urządzenia do podgrzewania posiłków. Panująca tam temperatura powinna wynosić co najmniej 16 st. C, a na każdego pracownika najliczniejszej zmiany powinno przypadać co najmniej 0,1 mkw. powierzchni, przy czym całkowita powierzchnia pomieszczenia nie może być mniejsza niż 8 mkw.
Nie zawsze istnieją możliwości spełnienia takich warunków. Niektóre rodzaje prac nie dają możliwości zapewnienia takich pomieszczeń. W takich przypadkach pracodawca ma obowiązek stworzenia pracownikom szansy na ogrzanie się przy odpowiednio urządzonym źródle ciepła (np. koksowniku), przy zachowaniu wymagań ochrony przeciwpożarowej.

Ciepła odzież

Praca w niekorzystnych warunkach atmosferycznych wymaga wreszcie stosowania indywidualnej ochrony i w konsekwencji wyposażenia pracowników w odpowiednie do tego środki. W przypadku zimna, które należy do termicznych zagrożeń (wymienionych w jednym z załączników do wspomnianego rozporządzenia), należy brać pod uwagę, że najczęściej są na nie narażone twarz, narząd słuchu, drogi oddechowe, dłonie, stopy i skóra. W związku z tym w porze zimowej pracownicy wykonujący pracę na zewnątrz pomieszczeń w narażeniu na deszcz, śnieg, chłód czy działanie niskiej temperatury, powinni zostać wyposażeni nie tylko w wierzchnie okrycia (np. kurtki), bluzy i odpowiednie nakrycia głowy, ale także w rękawice, skarpety czy obuwie. Lista prac, wymagających stosowania indywidualnych środków ochronnych, a także wykaz takich środków nie jest krótka, a zostały wymienione w tabelach do rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. W dziedzinach, które cechują specyficzne warunki pracy, charakterystyczne dla danej branży, większość regulacji bhp jest unormowana odrębnie. Tym niemniej wspólna dla wszystkich jest zasada, że pracodawca jest odpowiedzialny za stosowanie wymogów bhp i zapobieganie chorobom zawodowym. Do chorób tych zalicza się m.in. odmroziny spowodowane działaniem niskich temperatur otoczenia.
30 000 zł wynosi górna granica grzywny za nieprzestrzeganie przepisów bhp przez tych, którzy są odpowiedzialni za stan bezpieczeństwa i higieny pracy oraz osoby kierujące pracownikami



Ważne
Odmroziny będące skutkiem działania niskich temperatur otoczenia znajdują się na liście chorób zawodowych
Przykłady branżowe
Straż graniczna. Dla jej funkcjonariuszy ustalono zasadnicze i dodatkowe normy żywieniowe związane z pełnieniem służby w określonych sytuacjach. Służba na wolnym powietrzu pełniona zimą i przez co najmniej cztery godziny dziennie uprawnia do 45 proc. normy dodatkowej uzupełniającej (DU) przysługującej bezpłatnie w naturze. Nie dotyczy to funkcjonariuszy korzystających w tym czasie z całodziennego darmowego wyżywienia w naturze lub z normy DU w części większej niż wspomniane 45 proc. Funkcjonariuszom SG, którzy działają na otwartej przestrzeni przy temperaturze niższej od 10 st. C, należą się ponadto ciepłe napoje, w ilości zaspokajającej ich potrzeby – rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 7 czerwca 2002 r. w sprawie przypadków otrzymywania przez funkcjonariuszy Straży Granicznej wyżywienia oraz norm tego wyżywienia (Dz.U. nr 86, poz. 783).
Praca w kanałach. Pomieszczenia do spożywania posiłków i ogrzewania się pracowników w chłodnej porze roku powinny być ogrzewane i być wyposażone w stół, krzesła lub stołki. Jeżeli roboty są prowadzone z dala od zakładu pracy, pracownikom należy przygotować schroniska przewoźne lub stałe oraz ustępy. Schroniska te powinny znajdować się maksymalnie 500 m od najdalej położonego stanowiska pracy oraz być wyposażone w pomieszczenia ogrzewane w porze zimowej, z miejscem do podgrzewania posiłków, suszenia odzieży, a także w urządzenia do mycia się, załatwiania potrzeb fizjologicznych oraz w apteczkę pierwszej pomocy – rozporządzenie ministra gospodarki przestrzennej i budownictwa z dnia 1 października 1993 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy eksploatacji, remontach i konserwacji sieci kanalizacyjnych (Dz.U. nr 96, poz. 437).
Ochrona w kesonach. Wymagań jest wiele i są szczególne. Na przykład przy każdym kesonie musi znajdować się izba wypoczynkowa należycie ogrzewana w czasie chłodów oraz suszarnia odzieży specjalnej. W izbie tej pracownikom należy zapewnić gorące napoje, takie jak np. kawa czy mleko. Keson powinien posiadać osobne śluzy – osobową i materiałową. Osobowa musi być zimą zabezpieczona przed utratą ciepła. Temperatura powietrza doprowadzanego do izby roboczej i śluz powinna wynosić od 14 do 22 st. C – rozporządzenie ministrów pracy i opieki społecznej oraz zdrowia z 2 czerwca 1952 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w kesonach (Dz.U. nr 31, poz. 208).
Wstrzymanie prac
Niekiedy zachodzi konieczność przerwania pracy z uwagi na szczególnie trudne warunki atmosferyczne. Według kodeksu pracy, w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, ma on prawo powstrzymać się od jej wykonywania. Konkretne okoliczności uzasadniające przerwanie pracy określają rozporządzenia branżowe. Niedopuszczalne jest np. prowadzenie prac przy sieci trakcyjnej przy temperaturze powietrza niższej od minus 15 st. C. Zakazu wykonywania takich prac przy niskich temperaturach można nie dotrzymać wyłącznie wtedy, gdy służą usunięciu awarii (rozporządzenie ministra infrastruktury z dnia 12 marca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w komunikacji miejskiej oraz autobusowej komunikacji międzymiastowej, Dz.U. nr 37, poz. 341 z późn. zm.). W przypadku nagłego pogorszenia warunków hydrometeorologicznych muszą być też np. przerwane prace podwodne z udziałem nurków. Tylko w przypadku konieczności ratowania życia ludzkiego kierownik ekipy może podjąć decyzję o rozpoczęciu lub kontynuowaniu prac podwodnych przy temperaturze powietrza niższej niż minus 10 st. C, pod lodem lub przy dużym zalodzeniu powierzchni wody krą lodową (ustawa z 17 października 2003 r. o wykonywaniu prac podwodnych, Dz.U. nr 199, poz. 1936).
Podstawa prawna
Art. 207, 210, 213, 232–233, 2376–2377 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).