Niektórzy pracownicy zatrudnieni w szczególnych warunkach korzystają z ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę już w wieku 46 lat w przypadku kobiet i 51 lat w przypadku mężczyzn.

Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku (art. 39 k.p.). Regulacja ta ma zagwarantować pracownikom w wieku przedemerytalnym stałość zatrudnienia, a w konsekwencji pewność uzyskiwania środków utrzymania w okresie życia, gdy szanse na zdobycie nowej pracy są bardzo ograniczone.
Okres ochronny
Z przywołanego wyżej przepisu wynikają dwie przesłanki objęcia pracownika ochroną przed wypowiedzeniem umowy. Pierwszą jest osiągnięcie wieku, w którym konkretnemu pracownikowi brakuje nie więcej niż cztery lata do uzyskania wieku emerytalnego, drugą zaś posiadanie tzw. stażu emerytalnego (okresu składkowego i nieskładkowego) umożliwiającego uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem wieku emerytalnego.
W praktyce znaczne problemy wywołuje prawidłowe określenie wieku uprawniającego pracownika do korzystania z ochrony przed wypowiedzeniem umowy przewidzianej w art. 39 k.p. Aby określić ten wiek, trzeba przede wszystkim określić, co należy rozumieć przez pojęcie wieku emerytalnego.
Prawo do emerytury
Najogólniej rzecz ujmując, wiek emerytalny to wiek uprawniający pracownika do przejścia na emeryturę na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ustawa ta określa wiek emerytalny w zależności od płci pracownika - wynosi on dla kobiety 60, a dla mężczyzny 65 lat. Równocześnie utrzymuje możliwość przejścia na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym dla górników, pracowników kolejowych, a także pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Emerytura górnicza, kolejowa
Górnicza emerytura przysługuje pracownikowi, który ukończył 55 lat. Wiek emerytalny dla pracowników - kobiet mających co najmniej 20 lat, a mężczyzn co najmniej 25 lat pracy górniczej, równorzędnej i okresów zaliczanych do pracy górniczej, w tym co najmniej 15 lat pracy górniczej, wynosi 50 lat. W przypadku pracowników kolejowych wiek emerytalny wynosi dla kobiet 55 lat, a dla mężczyzn 60 lat.
Dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wiek oraz warunki do nabycia prawa do emerytury ustala się na podstawie przepisów rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Bardzo istotny jest załącznik do wymienionego rozporządzenia - wykaz A i B wyliczający prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego. Przy ustalaniu uprawnień emerytalnych osób zatrudnionych w szczególnych warunkach trzeba też sięgnąć do tzw. wykazów resortowych.
Wiek emerytalny wynikający z rozporządzenia najczęściej wynosi 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Jednak dla poszczególnych grup zawodowych przepisy rozporządzenia przewidują także niższy wiek emerytalny (np. dla pracowników wykonujących pracę bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu albo produkcji ołowiu wymienioną w wykazie B dziale IV wiek emerytalny wynosi 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn).
Ustawowy wiek emerytalny
Podkreślić trzeba, że niższy od powszechnego wiek emerytalny pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest dla nich normalnym - ustawowym wiekiem emerytalnym. To z kolei sprawia, że pracownicy ci w okresie czterech lat przed osiągnięciem właściwego dla nich wieku emerytalnego korzystają ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę jeżeli dalszy okres zatrudnienia umożliwia im uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego niższego wieku emerytalnego.
Obniżenie wieku emerytalnego w stosunku do omawianej grupy pracowników wynika z założenia wcześniejszej utraty sprawności psychofizycznej do wykonywania prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ze względu na szczególne uciążliwości związane w wykonywanym takiego zatrudnienia.
PRZYKŁAD:
WIEK EMERYTALNY SPAWACZA
Pracownik zatrudniony jako spawacz 12 listopada 2007 r. skończył 56 lat. Pracodawca 3 grudnia 2007 r. wręczył mu wypowiedzenie umowy o pracę. Pracownik odwołał się od tego wypowiedzenia do sądu pracy, wnosząc o przywrócenie do pracy. Podnosił, że jest pracownikiem w wieku przedemerytalnym, gdyż w chwili ukończenia 60 lat będzie mógł przejść na emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Będzie miał bowiem wówczas wymagany okres zatrudnienia. Sąd uwzględnił powództwo pracownika i przywrócił go do dotychczasowej pracy, gdyż dla pracownika zatrudnionego w charakterze spawacza (praca wymieniona w wykazie A) wiek emerytalny wynosi 60 lat.
PRZYKŁAD:
ZAKAZ WYPOWIEDZENIA ZMIENIAJĄCEGO
Joanna S. pracowała bezpośrednio przy produkcji ołowiu. 2 listopada 2007 r. ukończyła 46 lat, mimo to pracodawca wręczył Joannie S. 4 grudnia 2007 r. wypowiedzenie zmieniające tylko jej warunki pracy poprzez obniżenie wynagrodzenia o 230 zł. Joanna S. nie zgadzając się z decyzją pracodawcy, wniosła odwołanie do sądu pracy żądając przywrócenia jej do pracy na dotychczasowych zasadach. Sąd uznając, że uzyskałaby ona prawo do emerytury z ukończeniem 50 lat i jest już pracownikiem w wieku przedemerytalnym, przywrócił ją do pracy na dotychczasowych warunkach.
RYSZARD SADLIK
gp@infor.pl
Podstawa prawna
■ Art. 39, 42, 43 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
■ Art. 24, 27, 32, 34, 40, 46, 48, 49, 50, 50a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
■ Par. 1, 4, 8 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 z późn. zm.).