Zawód tłumacza przysięgłego należy do tych, które wymagają uroczystej przysięgi, że będą wykonywane bezstronnie, z dochowaniem tajemnic, i etycznie.
Nawet najlepsza znajomość obcego języka nie daje uprawnień do wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego, jeśli kandydat nie ukończył filologii, albo mając tytuł magistra innego kierunku, nie ukończył studiów podyplomowych dla tłumaczy danego języka. Od lat te zasady budzą wiele emocji i nawet protestów – np. przeciwko temu, że zawodu tego nie może wykonywać mieszkający w Polsce obywatel innego państwa, znający jego język od urodzenia, ale niemający za sobą studiów językowych. Dyskusje na ten temat trwają, ale póki co, nic nie zapowiada zmiany obecnych reguł.
Tłumaczem przysięgłym może być osoba fizyczna, która:
● ma obywatelstwo polskie albo obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub, na zasadach wzajemności, obywatelstwo innego państwa,
● zna język polski,
● ma pełną zdolność do czynności prawnych,
● nie była karana za przestępstwo umyślne, przestępstwo skarbowe lub za nieumyślne przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu obrotu gospodarczego,
● ukończyła magisterskie studia wyższe na kierunku filologia lub ukończyła magisterskie studia wyższe na innym kierunku i studia podyplomowe w zakresie tłumaczenia, odpowiednie dla danego języka,
● zdała egzamin z umiejętności tłumaczenia z języka polskiego na język obcy oraz z języka obcego na język polski.
Egzamin na tłumacza przysięgłego przeprowadza Państwowa Komisja Egzaminacyjna, której członków (jest ich 11) powołuje i odwołuje minister sprawiedliwości. Zamiar przystąpienia do egzaminu chętny zgłasza pisemnie do Ministerstwa Sprawiedliwości. Przewodniczący komisji powinien powiadomić kandydata o terminie i miejscu egzaminu nie później niż na 21 dni przed dniem egzaminu. Po otrzymaniu tego zawiadomienia należy wnieść opłatę egzaminacyjną, która wynosi obecnie 800 zł.
Egzamin składa się z części pisemnej i ustnej. W razie niedostatecznego wyniku do egzaminu można przystąpić ponownie najwcześniej po roku. Kandydat na tłumacza nie musi przed egzaminem ukończyć wymaganej edukacji. Może najpierw zdać egzamin i później uzupełnić wykształcenie.
Osoba, która nabyła uprawnienia do wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego, uzyskuje do tego prawo po złożeniu ślubowania i wpisaniu na listę tłumaczy przysięgłych, prowadzoną przez ministra sprawiedliwości. Wpis jest dokonywany na własny wniosek. Wcześniej, podczas ślubowania, trzeba wygłosić rotę przyrzeczenia.
Minister sprawiedliwości może zawiesić – na pięć lat – tłumacza przysięgłego w wykonywaniu jego czynności, jeżeli nie będzie ich podejmował przez okres dłuższy niż trzy lata. Decyzję tę może jednak uchylić, jeżeli tłumacz złoży w tej sprawie wniosek, w którym uzasadni zarówno swoją długą przerwę w wykonywaniu czynności tłumacza przysięgłego, jak i przedstawi argumenty przemawiające za uchyleniem decyzji ministra.
Tłumacz może także na własną prośbę zostać skreślony z listy. Minister usunie go z niej ponadto w przypadku:
● jego śmierci,
● utraty obywatelstwa wymaganego dla tłumacza przysięgłego,
● pozbawienia pełnej zdolności do czynności prawnych,
● ukarania za przestępstwo umyślne, przestępstwo skarbowe lub za nieumyślne przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu obrotu gospodarczego,
● prawomocnego orzeczenia kary pozbawienia prawa wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego,
● upływie okresu zawieszenia w czynnościach.



Tłumacze przysięgli mogą obecnie wykonywać swoje usługi nie tylko dla instytucji państwowych, ale także dla osób prywatnych, które muszą (lub chcą) określone dokumenty sporządzone za granicą przedstawić w urzędach, sądach, policji lub innemu organowi administracji publicznej i w tym celu konieczne jest potwierdzenie treści tych dokumentów. Uprawniony do tego tłumacz przysięgły sporządza tłumaczenia uwierzytelnione (poświadczone).
Takimi dokumentami mogą być np. akty urodzenia, zawarcia małżeństwa, zgonu, certyfikaty, świadectwa, zaświadczenia, nawet rachunki. Opłaty za ich tłumaczenia dla klientów prywatnych nie są z góry ustalone. Tłumacze przysięgli mają w tym przypadku swobodę. Zgodnie z przepisami, wynagrodzenie wynika z umowy ze zleceniodawcą lub zamawiającym wykonanie oznaczonego tłumaczenia. Inaczej jest w przypadku usług wykonanych na żądanie sądu, prokuratora, policji i organów administracji publicznej. Wynagrodzenia są ustalone przez ministra sprawiedliwości. W przypadku trudniejszych tłumaczeń czy sporządzanych w przyspieszonym trybie stawki są wyższe niż podstawowe. W praktyce jednak nie zawsze jest oczywiste ich zastosowanie. W jednym z wyroków sąd stwierdził, że przewidziane w ministerialnym cenniku podwyższenie o 25 proc. wynagrodzenia tłumacza ze względu na stopień zniszczenia lub uszkodzenia tekstu albo złą jakość kopii sporządzonej sposobem technicznym, nie ma zastosowania, gdy tłumaczone dokumenty nie mają tych cech (postanowienie Sądu Apelacyjnego Krakowie z 5 lutego 2008 r., sygn. akt II AKz 51/08, KZS 2008/4/57, Prok. i Pr. -wkł. 2008/12/43).
W ocenie sądów czasami w ogóle nie przysługuje wynagrodzenie, np. za sprawdzenie i poświadczenie tłumaczenia przez tłumacza, który je sam sporządził i potem dokonał jego poświadczenia. Katowicki Sąd Apelacyjny, rozpatrując taki przypadek, podkreślił, że taka czynność nie wiąże się z nakładem pracy tej osoby. Wynagrodzenie wchodziłoby w grę tylko w razie sprawdzenia i poświadczenia tłumaczenia sporządzonego przez inną osobę (postanowienie z 4 marca 2009 r., sygn. akt II AKz 173/09, niepublikowany).
Tłumaczenia w trakcie egzaminu
● Część pisemna
Trwa cztery godziny i polega na tłumaczeniu czterech tekstów (z języka polskiego na język obcy i z języka obcego na język polski), w tym pism sądowych, urzędowych albo prawniczych.
Na wynik egzaminu składają się punkty przyznawane m.in. za zgodność treści przekazanej w tłumaczeniu z treścią oryginału, za terminologię i frazeologię subjęzyka specjalistycznego, za poprawność gramatyczną, ortograficzną i leksykalną. W sumie można uzyskać 200 punktów, do oceny pozytywnej wystarczy 150 punktów.
● Część ustna
Jest przeprowadzana w terminach wyznaczonych przez przewodniczącego komisji, ale po upływie 7 dni od zakończenia części pisemnej egzaminu z wynikiem pozytywnym. Część ustna polega na tłumaczeniu:
– konsekutywnym (egzaminator odczytuje lub odtwarza tekst z przerwami na tłumaczenie) z języka polskiego na język obcy dwóch tekstów, w tym jednego, który jest pismem sądowym, urzędowym albo tekstem prawniczym,
– a vista (kandydat otrzymuje do tłumaczenia tekst w formie pisemnej) z języka obcego na język polski dwóch tekstów, w tym jednego, który jest pismem sądowym, urzędowym albo tekstem prawniczym – teksty są wręczane kandydatowi bezpośrednio przed tłumaczeniem.
Za część ustną przyznawane są punkty m.in. za poprawność fonetyczno-intonacyjną, dykcję i płynność wypowiedzi. Maksymalna liczba punktów wynosi 200, a ocenę pozytywną otrzymuje kandydat, który uzyskał co najmniej 150 punktów.
Podstawa prawna
Art. 2–13 i 15–16 ustawy z 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego (Dz.U. nr 273, poz. 2702 z późn. zm.).
Par. 2,3 rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 24 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości opłaty egzaminacyjnej ponoszonej przez kandydata na tłumacza przysięgłego (Dz.U. nr 15, poz. 128).
Par. 7–11 rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 24 stycznia 2005 r. w sprawie szczegółowego sposobu przeprowadzenia egzaminu na tłumacza przysięgłego (Dz.U. nr 15, poz. 129).
Par. 2-9 rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 24 stycznia 2005 r. w sprawie wynagrodzenia za czynności tłumacza przysięgłego (Dz.U. nr 15, poz. 131 z późn. zm.).