Pracownik ma prawo do zwolnienia go z pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na czas niezbędny do wykonania określonej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej (art. 25 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych). Czy wszyscy członkowie związku zawodowego mogą korzystać z tego uprawnienia i od czego zależy czas takiego zwolnienia?
Z literalnego brzmienia przepisu art. 25 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych zwolnienie od pracy przysługuje pracownikowi – związkowcowi w celu wykonania czynności doraźnej, związanej z zajmowaną przez niego funkcją związkową, która to czynność nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy. Wskazuje się tutaj na czynności jednorazowe albo incydentalne, na przykład w postaci konieczności uczestnictwa działacza związkowego w rozprawie sądowej bądź pracy w zespole problemowym.
W literaturze prawniczej reprezentowany jest pogląd, iż przepis ten odnosi się ogólnie do pracowników, którzy pełnią poza zakładem pracy funkcję związkową. Ustawa nie precyzuje, o jaką funkcję chodzi, ani też na jakim szczeblu organizacyjnym powinien być zatrudniony pracownik, aby przysługiwało mu zwolnienie od pracy. W związku z tym uprawnione wydaje się twierdzenie, że nie ma znaczenia, czy konkretna funkcja ma charakter statutowy, czy tylko doradczy, oraz czy jest piastowana na szczeblach lokalnych czy też ogólnokrajowych, decydujący jest bowiem fakt pełnienia tej funkcji poza zakładem pracy.
Decyzję o udzieleniu zwolnienia od pracy dla wykonania doraźnej czynności wynikającej z funkcji związkowej poza zakładem pracy podejmuje zawsze pracodawca. Może być ona wyrażona w formie pisemnej bądź ustnej, jednak pracodawcy powinni dążyć do uzyskiwania pisemnych wniosków dla celów dokumentowania nieobecności w pracy. Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego (wyrok z 13 stycznia 2005 r. II PK 117/04) zwolnienie pracownika od pracy zawodowej na czas niezbędny do wykonywania doraźnej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej następuje według zasad przewidzianych w rozporządzeniu w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy. Oznacza to, że pracownik powinien uprzedzić pracodawcę o przyczynie i przewidywanym okresie nieobecności w pracy, jeżeli przyczyna tej nieobecności jest z góry wiadoma lub możliwa do przewidzenia. Przepisy prawa nie precyzują czasu zwolnienia. W praktyce jest ono uzależnione od czasu trwania aktywności, na potrzeby której to pracownik skorzystał ze zwolnienia. Przyjmuje się, że nie powinno ono trwać dłużej niż kilka godzin, ale nie powinno być także krótsze od czasu niezbędnego na wykonanie doraźnej czynności.