Pracownik, z którym w sposób wadliwy rozwiązano umowę, może domagać się zasądzenia od pracodawcy odszkodowania. Jeśli pracodawca pozostaje w opóźnieniu z jego zapłatą, ma on prawo do odsetek.
Prawo do odszkodowania w razie wadliwego rozwiązania umowy o pracę przysługuje pracownikowi zarówno w razie rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, jak i przy wypowiedzeniu umowy o pracę. Stanowią o tym przepisy art. 45 par. 1, art. 50 oraz art. 56 par. 1 kodeksu pracy.
Równocześnie z żądaniem zasądzenia odszkodowania pracownik może także wystąpić o zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie. Prawo do odsetek ustawowych wynika z art. 481 par. 1 i 2 k.c., który przewiduje, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Przy czym jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Instytucja odsetek za opóźnienie jest więc swoistą sankcją cywilną za sam fakt niespełnienia świadczenia pieniężnego w terminie. Jest to zarazem sankcja ustawowa i bezwzględnie obowiązująca.
Od jakiej daty odsetki
W praktyce pewne wątpliwości powstają z określeniem, od kiedy pracodawca znajdował się w opóźnieniu, czyli od jakiej daty pracownik mógłby skutecznie żądać zasądzenia odsetek.
Przyjąć należy, że decyduje tu data wezwania pracodawcy do zapłaty odszkodowania. Z reguły będzie to data doręczenia pracodawcy odpisu pozwu pracownika. Tak również wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 15 listopada 2006 r. stwierdzając, że ustawowe odsetki od odszkodowania przysługującego pracownikowi z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia stają się wymagalne w dniu doręczenia pracodawcy odpisu pozwu zawierającego żądanie zapłaty tego odszkodowania (I PK 112/06, Pr. Pracy 2007/5/27). Podobnie wypowiadał się Sąd Najwyższy w uchwale z 6 marca 2003 r. (III PZP 3/03, OSNP 2004/5/74). Stanowisko Sądu Najwyższego jest zatem w tym zakresie ugruntowane.
Jeżeli pracownik od początku procesu (już w pozwie) domaga się zasądzenia odszkodowania wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, to istnieją podstawy do zasądzenia na jego rzecz odsetek od chwili wezwania pozwanego pracodawcy do spełnienia tego świadczenia, co następuje przez doręczenie mu odpisu pozwu.
Jest to rozwiązanie korzystne dla pracownika, gdyż w razie wygrania przez niego sporu kwota zasądzona od pracodawcy istotnie wzrasta o odsetki za opóźnienie liczone już od daty doręczenia odpisu pozwu. Istotne jest jednak to, że pracownik musi wyraźnie wskazać żądanie zasądzenia odsetek na jego rzecz, gdyż sąd nie może orzekać w tym zakresie bez jego żądania. W myśl bowiem art. 321 k.p.c. sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie.
Przywrócenie do pracy a odsetki
Pewne kontrowersje powstają, gdy pracownik domaga się w pozwie i w toku procesu jedynie przywrócenia do pracy, a sąd pracy zamiast uwzględnienia tego żądania zasądza na jego rzecz odszkodowanie (taka możliwość wynika z art. 45 par. 2 k.p. i art. 56 par. 2 k.p.).
W orzecznictwie zapadały bowiem różne rozstrzygnięcia co do daty, od której należą się pracownikowi odsetki za opóźnienie. Wskazywano bowiem, że w takim przypadku mogą być one zasądzone dopiero od wydania wyroku. Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 14 lutego 1996 r. stwierdził, że termin wymagalności roszczenia o odszkodowanie z tytułu wadliwego rozwiązania umowy na czas określony zaczyna swój bieg od daty wydania wyroku sądowego, orzekającego o wadliwości tej czynności prawnej. Od tej daty także należą się stosowne odsetki za opóźnienie (III APr 3/96, OSAŁ 1996/2/41).
Odmiennie wypowiedział się natomiast Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wymienionej wyżej uchwały z 6 marca 2003 r. podnosząc, że skoro sąd pracy może uwzględnić inne roszczenie niż wybrane przez pracownika i zasądzić odszkodowanie zamiast przywrócenia do pracy (art. 45 par. 2, art. 56 par. 2 k.p. oraz art. 4771 par. 2 k.p.c.), a zwłaszcza wtedy, gdy pracodawca o to wnosi, to również w takiej sytuacji należy przyjąć, że w pozwie mieści się wezwanie do zapłaty odszkodowania na wypadek, gdyby sąd pracy nie uwzględnił roszczenia o przywrócenie do pracy. Zatem według stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w tym orzeczeniu także w razie doręczenia pracodawcy odpisu pozwu zawierającego żądanie przywrócenia do pracy pracownik miałby prawo do odsetek od odszkodowania zasądzonego zamiast tego przywrócenia od dnia odebrania przez pracodawcę odpisu pozwu.
Powyższe rozstrzygnięcie, choć korzystne dla pracowników, budzi jednak istotne wątpliwości. Nie uwzględnia bowiem treści art. 321 k.p.c., z którego wynika niemożność zasądzenia odsetek od odszkodowania w razie braku żądania pracownika. Natomiast takiego żądania z pewnością nie zawiera pozew o przywrócenie do pracy.
Ponadto w uzasadnieniu późniejszego wyroku Sądu Najwyższego z 15 listopada 2006 r. wyraźnie zaznaczono, że gdy sąd pracy zamiast uwzględnienia żądania przywrócenia do pracy zasądził na rzecz pracownika odszkodowanie, wówczas odsetki za opóźnienie mogą być zasądzone dopiero od wydania orzeczenia w przedmiocie odszkodowania (I PK 112/06, Pr. Pracy 2007/5/27). Ten pogląd zasługuje moim zdaniem na uwzględnienie i jest zgodny z obecnie obowiązującym prawem.
PRZYKŁAD: ODSETKI OD DORĘCZENIA POZWU
Pracodawca rozwiązał z pracownikiem umowę o pracę bez wypowiedzenia, zarzucając mu kradzież mienia. Pracownik, nie zgadzając się z takim rozwiązaniem umowy o pracę, wystąpił do sądu pracy z pozwem o zasądzenie odszkodowania od pracodawcy w kwocie 3000 zł wraz z odsetkami ustawowymi. Odpis tego pozwu został doręczony pracodawcy 11 maja 2006 r. W toku procesu ustalono, że rozwiązanie umowy o pracę było nieuzasadnione, gdyż pracownik nie dopuścił się kradzieży mienia pracodawcy. Sąd pracy zasądził więc od pracodawcy na rzecz pracownika odszkodowanie w kwocie 3000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 11 maja 2006 r. do dnia zapłaty.
PRZYKŁAD: ODSETKI OD DNIA WYROKU
Pracodawca rozwiązał za wypowiedzeniem umowę o pracę zawartą na czas nieokreślony. Pracownik, nie zgadzając się z tym, złożył pozew w sądzie pracy, domagając się przywrócenia do pracy. Odpis tego pozwu doręczono pracodawcy 2 stycznia 2006 r. W toku procesu sąd uznał, że wypowiedzenie umowy o pracę było uzasadnione, ale wobec likwidacji oddziału, w którym pracował zwolniony pracownik, wyrokiem z dnia 21 sierpnia 2007 r. zamiast przywrócenia do pracy, zasądził na jego rzecz odszkodowanie wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wyroku.
Ryszard Sadlik
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 45 par. 1 i par. 2 k.p., art. 50 k.p. oraz art. 56 par. 1 i par. 2 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
■ Art. 481 par. 1 i par. 2 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
■ Art. 321, art. 4771 par. 2 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).