Przepisy prawa pracy nakładają na pracowników szereg obowiązków. Ustanawiane są one z różnych względów, m.in. dbałości o ich zdrowie i życie czy o prawidłowe funkcjonowanie zakładu pracy. Jak pracodawca może egzekwować wykonanie tych obowiązków?
Artykuł 108 kodeksu pracy wymienia trzy rodzaje kar porządkowych: karę upomnienia, karę nagany i karę grzywny. Jest to katalog zamknięty, dlatego też pracodawcy nie mogą stosować innych kar porządkowych niż wymienione.
Dwie pierwsze kary mają na celu zdyscyplinowanie pracownika przez oddziaływanie na jego morale. Mogą być one stosowane, gdy pracownik nie przestrzega ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy.
Bardziej dotkliwa jest kara grzywny, która obok działania w sferze moralnej obciąża pracownika finansowo. Pracodawca może się nią posłużyć wyłącznie, gdy pracownik nie przestrzega przepisów bhp, przeciwpożarowych, opuszcza pracę bez usprawiedliwienia oraz gdy stawia się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywa alkohol w czasie pracy.
Podstawą nałożenia kary porządkowej może być jedynie bezprawne i zawinione zachowanie pracownika. Bezprawność polega na zachowaniu sprzecznym z obowiązującymi pracownika przepisami prawa. Wina zaś przejawiać się będzie w tym, że pracownik (umyślnie lub nieumyślnie) postąpił wbrew obowiązującym przepisom.
Należy podkreślić, że kary porządkowe można nakładać wyłącznie za ściśle określone i wymienione powyżej przewinienia. Nie można ich stosować za inne naruszenia, m.in. za nieosiąganie oczekiwanych wyników.
Aby zapewnić prawidłowe stosowanie kar porządkowych przez pracodawców, przewidziano w kodeksie pracy w art. 112 procedurę odwołania od decyzji o nałożeniu kary. Jeśli zatem pracownik nie zgadza się z nałożoną na siebie karą, może wnieść do pracodawcy sprzeciw. Ma na to siedem dni od zawiadomienia go o ukaraniu. Jeśli pracodawca podtrzyma swą decyzję, pracownik może w ciągu 14 dni od zawiadomienia o odrzuceniu sprzeciwu zwrócić się do sądu o uchylenie nałożonej na niego kary porządkowej. Sąd oceni wówczas, czy istniały podstawy do ukarania pracownika oraz czy pracodawca przy nakładaniu kary postępował zgodnie z przepisami prawa.