Pracodawca, podejmując decyzję o zabezpieczeniu swoich interesów poprzez zawarcie z pracownikiem umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, zobowiązuje się do wypłaty odszkodowania, które ma na celu zrekompensowanie pracownikowi ograniczeń swobody podejmowania zatrudnienia oraz zarobkowania. Czy pracodawca może uwolnić się od tego obowiązku, jeśli uzna, że podpisana z pracownikiem umowa nie ma już uzasadnienia?
Jednym ze sposobów umożliwiających pracodawcy uwolnienie się od tego obowiązku jest wprowadzenie przez strony do umowy o zakazie konkurencji prawa pracodawcy do odstąpienia od niej. Zastrzeżenie w umowie prawa odstąpienia powinno jednak łączyć się z wyraźnym określeniem terminu wykonania tego prawa. W przeciwnym wypadku takie zastrzeżenie będzie nieważne.
Na konieczność dookreślenia terminu wykonania prawa odstąpienia od umowy zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z 8 lutego 2007 r. (II PK 159/06, OSNP z 2008 r. nr 7-8, poz. 91). Z uzasadnienia wyroku dowiadujemy się, iż powyższy wymóg wynika z art. 395 par. 1 kodeksu cywilnego, znajdującego odpowiednie zastosowanie w stosunkach pracy poprzez art. 300 k.p. Zgodnie z przepisem art. 395 par. 1 k.c., dla skuteczności umownego prawa odstąpienia wymagane jest oznaczenie terminu, w czasie którego będzie możliwe skorzystanie z prawa odstąpienia oraz określenie, czy prawo to przysługuje obydwu stronom czy też jednej z nich.
Wymaganie oznaczenia terminu obwarowane jest z mocy art. 58 par. 1 k.c. sankcją nieważności, albowiem, jak zauważa SN, zastrzeżenie prawa odstąpienia wprowadza do umowy element niepewności, czy uprawniony wykorzysta przysługujące mu prawo, a w konsekwencji również stan niepewności co do trwałości skutków umowy albo trwałości samego stosunku umownego. W ocenie SN oczywisty jest fakt, że niepewność ta nie może być bezterminowa, skoro na mocy art. 395 par. 2 k.c. wykonanie prawa odstąpienia wywołuje skutki z mocą wsteczną (ex tunc), prowadząc do uznania umowy za niezawartą, a w konsekwencji powrót do stanu, jaki istniał przed jej zawarciem. Jak podkreślił SN, ma to tym większe znaczenie, że odstąpienie od umowy, jeśli nie jest uzależnione od ziszczenia się określonego warunku, nie wymaga uzasadnienia, a strona uprawniona ma pełną swobodę realizacji swego prawa.
Podsumowując, jeśli strony w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy nie wskazały terminu, w jakim pracodawca może odstąpić od tej umowy, złożenie przez pracodawcę oświadczenia woli w tym zakresie nie wywołuje skutków prawnych w postaci wcześniejszego wygaśnięcia umowy i uwolnienia od obowiązku wypłaty odszkodowania.