Pracodawcy niezatrudniający wymaganej liczy osób niepełnosprawnych muszą dokonywać wpłat na PFRON. Ich wysokość można zmniejszyć, przyjmując do pracy osoby, u których stwierdzono określone schorzenia.

Pracodawców zatrudniających co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy dotyczy obowiązek wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych z tytułu niezapewniania wymaganego poziomu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, przewidziany w art. 21 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Ustawowy wskaźnik
Pracodawca, który nie osiąga wymaganego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych (w większości przypadków wynoszącego co najmniej 6 proc.), ma obowiązek dokonywania miesięcznych wpłat na PFRON w wysokości iloczynu 0,4065 przeciętnego wynagrodzenia oraz liczby etatów brakujących do osiągnięcia ustawowego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych (wykazywanej w poz. 20 deklaracji DEK-I-0).
Na przykład spółka zatrudniająca ogółem 100 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy powinna zapewniać 6-procentowy wskaźnik zatrudnienia osób niepełnoprawnych, tj. zatrudniać sześciu pracowników niepełnosprawnych w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy (0,06 x 100).
Jeżeli pracodawca ten nie zatrudniałby żadnej osoby niepełnosprawnej, to za październik 2007 r. powinien był wstępnie ustalić wpłatę w wysokości: 0,4065 x 2644,34 x (6 - 0) = 6449,55 zł.
Jeżeli zatrudniałby dwie osoby niepełnosprawne, z czego jedną na 0,25 etatu, a jedną na 0,75 etatu, wówczas wysokość wpłaty za maj 2007 r. ustali w wysokości: 0,4065 x 2 644,34 x (6 - (0,75 + 0,25)) = 5374,62 zł.
Obniżenie wymogów
Pracodawca rozliczający się z wpłat na PFRON z tytułu niezapewniania wymaganego poziomu zatrudnienia osób niepełnosprawnych może jednak zyskać zatrudniając osoby, u których stwierdzono jedno ze szczególnych schorzeń określonych w par. 1 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie rodzajów schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sposobu jego obniżania, tj.:
  •  chorobę Parkinsona,
  •  stwardnienie rozsiane,
  •  paraplegię, tetraplegię, hemiplegię,
  •  znaczne upośledzenie widzenia (ślepotę) oraz niedowidzenie,
  •  głuchotę i głuchoniemotę,
  •  nosicielstwo wirusa HIV oraz chorobę AIDS,
  •  epilepsję,
  •  przewlekłe choroby psychiczne,
  •  upośledzenie umysłowe,
  •  miastenię,
  •  późne powikłania cukrzycy.
Wynika to z art. 21 ust. 4 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, zgodnie z którym pracodawca ma prawo do obniżenia ustawowego wskaźnika w przypadku zatrudnienia osób, u których stwierdzono którekolwiek ze wspomnianych schorzeń. Oznacza to, że pracodawca ten będzie porównywał rzeczywiste zatrudnienie osób niepełnosprawnych do obniżonego wymaganego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych, a nie do ustawowego wskaźnika 6-procentowego, o którym mowa w art. 21 ust. 1 ustawy.
Dlatego wskaźnik ustawowy obniża się o wskaźnik obniżający (równy ilorazowi sumy trzykrotności stanu zatrudnienia osób o znacznym stopniu niepełnosprawności, u których stwierdzono szczególne schorzenia, i dwukrotności zatrudnienia osób o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, u których stwierdzono szczególne schorzenia, oraz stanu zatrudnienia ogółem).
Gdyby więc wspomniany pracodawca zatrudniał na 0,25 etatu pracownika niepełnosprawnego niewidomego zaliczonego do znacznego stopnia niepełnosprawności i na 0,75 etatu pracownika o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, nosiciela wirusa HIV, ustalałby wpłatę na PFRON z uwzględnieniem obniżonego ustawowego wskaźnika.
Jak obliczyć wskaźnik
W celu ustalenia obniżonego wskaźnika należy najpierw od wymaganego ustawowo 6-etatowego zatrudnienia osób niepełnosprawnych odjąć wskaźnik obniżający, który można odnieść do obniżającej wartości etatowej zatrudnionych osób niepełnosprawnych o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ze szczególnymi schorzeniami.
Wskaźnik obniżający wyniósłby 0,0225 (tj. (3 x 0,25 + 2 x 0,75)/100). W etatach stanowiłoby to 2,25 (tj. (3 x 0,25 + 2 x 0,75)/100 x 100).
Żeby zatem ustalić, jaką liczbę etatów osób niepełnosprawnych powinien zapewnić pracodawca, który zatrudniłby tych pracowników, należy od 6 (liczby etatów wymaganej na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy) odjąć 2,25 (liczbę etatów odpowiadającą wskaźnikowi obniżającemu). Ostatecznie wymagana liczba etatów osób niepełnosprawnych wyniosłaby 3,75.
Następnie, aby ustalić wysokość wpłaty, należy z tą liczbą - a nie z liczbą etatów konieczną do osiągnięcia 6-procentowego ustawowego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych - porównać liczbę etatów zatrudnionych osób niepełnosprawnych (3,75 - (0,25 + 0,75) = 2,75). Dopiero tak uzyskana liczba brakujących etatów osób niepełnosprawnych powinna zostać pomnożona przez 0,4065 przeciętnego wynagrodzenia.
Kwota wpłaty przy jednoetatowym zatrudnieniu osób niepełnosprawnych ze szczególnymi schorzeniami ulegnie znacznemu obniżeniu, ponieważ wyniesie 2956,04 zł (tj. (0,4065 x 2 644,34 x (3,75 - 1)), a nie 5374,62 zł (tj. 0,4065 x 2644,34 x (6-1)), w przypadku jednoetatowego zatrudnienia osób niepełnosprawnych, u których nie stwierdzono szczególnych schorzeń.
Potrzebne orzeczenie
Dla uwzględnienia pracowników przy ustalaniu wskaźnika obniżającego nie jest konieczne, by szczególne schorzenie było przyczyną niepełnosprawności w stopniu znacznym lub umiarkowanym. Ustawodawca wymaga jedynie, by pracownik był zaliczony do osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz by stwierdzono u niego jedno ze szczególnych schorzeń.
Zaliczenie pracownika do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności dokumentuje się: orzeczeniami o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniami traktowanymi na równi z tymi orzeczeniami na podstawie art. 5 lub 62 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Natomiast wystąpienie u pracownika co najmniej jednego ze szczególnych schorzeń można dokumentować jednym z następujących dokumentów:
  •  orzeczeniem dokumentującym stopień niepełnosprawności pracownika, z którego jednoznacznie wynika, że u osoby legitymującej się tym schorzeniem stwierdzono jedno ze szczególnych schorzeń (w przypadku orzeczeń o stopniu niepełnosprawności potwierdzają to np. kody przyczyny niepełnosprawności U, P, E, O, a w przypadku innych orzeczeń może to wynikać z uzasadnienia lub opisowej treści orzeczenia),
  •  orzeczeniem niepotwierdzającym stopnia niepełnosprawności (np. gdy oprócz dokumentującego stopień niepełnosprawności orzeczenia o stopniu niepełnosprawności pracownik równolegle legitymuje się orzeczeniem, o którym mowa w art. 5 lub 62 ustawy, z którego wynika, że stwierdzono u niego co najmniej jedno ze szczególnych schorzeń); orzeczenie należy załączyć do orzeczenia potwierdzającego stopień niepełnosprawności,
  •  zaświadczeniem lekarza specjalisty lub lekarza sprawującego opiekę nad osobą niepełnosprawną, z którego wynika, że u pracownika stwierdzono co najmniej jedno ze szczególnych schorzeń, z tym że schorzenie to nie musi być wymienione (wystarczy wskazanie, iż jest to jedno ze schorzeń określonych w art. 2 par. 1 rozporządzenia w sprawie rodzajów schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sposobu jego obniżania); zaświadczenie należy załączyć do orzeczenia potwierdzającego stopień niepełnosprawności.
Należy także podkreślić, że pracownicy niepełnosprawni nie muszą udostępniać pracodawcy informacji dotyczących wystąpienia u nich wspomnianych schorzeń. W praktyce o udostępnianiu tych danych decyduje najczęściej uzasadnione przekonanie pracownika o tym, że jego dane nie znajdą się z naruszeniem prawa w niepowołanych rękach, a on sam nie będzie dyskryminowany z powodu swojego stanu zdrowia.
LUIZA KLIMKIEWICZ
PODSTAWA PRAWNA
Art. 5, art. 21 ust. 1 i 4, art. 62 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 123, poz. 776 z późn. zm.).
Par. 1 i 2 rozporządzenia z 18 września 1998 r. ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie rodzajów schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sposobu jego obniżania (Dz.U. nr 124, poz. 820 z późn. zm.).