Lekarz nie może sprzedawać leków nie tylko bezpośrednio, ale także w sposób pośredni, np. w prowadzonej przez siebie aptece. Może to zrobić w wyjątkowej sytuacji.
Sprzedaż leków przez lekarza mogłaby być dla niego intratnym źródłem dodatkowego dochodu związanego z wykonywaniem swojego zawodu. W większości przypadków medycznych trudno wręcz wyobrazić sobie leczenie pacjenta bez stosowania leków. Czy jednak prawo zezwala lekarzowi na równoczesną sprzedaż ordynowanych przez niego leków?

Zakaz sprzedaży...

Kluczowe znaczenie w tym zakresie mają przepisy ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Wprowadzają one, jako zasadę wykonywania zawodu lekarza, zakaz handlu artykułami medycznymi przez lekarza. Obejmuje on swoim zakresem zarówno sprzedaż detaliczną, jak i hurtową, dokonywaną w trakcie pracy, jak również poza nią. Ponadto nie ogranicza się on tylko do leków, ale obejmuje swym zakresem również inne środki farmaceutyczne, a także materiały medyczne, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze. Zgodnie bowiem z art. 46 ust. 1 tej ustawy lekarz nie może sprzedawać środków farmaceutycznych, materiałów medycznych, przedmiotów ortopedycznych lub środków pomocniczych.

...także pośredniej

Zasada prawna wyrażona we wspomnianym przepisie art. 46 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty stała się przedmiotem wykładni przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 7 września 1995 r. (II SA 855/94, ONSA 1996/3/142). Do NSA wpłynęła skarga doktora nauk medycznych, specjalisty II stopnia w zakresie położnictwa i ginekologii, zatrudnionego w Klinice Położnictwa i Ginekologii Akademii Medycznej, na decyzję Krajowego Inspektora Farmaceutycznego odmawiającego uwzględnienia jego wniosku o udzielenie koncesji na prowadzenie apteki ogólnodostępnej typu A. Lekarka nie chciała pracować jako aptekarz. Ale zamierzała powierzyć wykonywanie czynności wchodzących w zakres zawodu aptekarza, w tym również i kierowanie apteką, fachowemu personelowi farmaceutycznemu.
Sąd jednakże nie uwzględnił wniesionej przez nią skargi. W uzasadnieniu wyroku, powołując się na treść art. 19 ustawy z 28 października 1950 r. o zawodzie lekarza (odpowiednik dzisiejszego art. 46 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty), wypowiedział pogląd, iż lekarz, który nie zaprzestał wykonywania zawodu lekarza, nie może jednocześnie prowadzić działalności gospodarczej polegającej na sprzedaży leków. Nie może sam bezpośrednio wydawać leków nabywcom i inkasować za to należności, ale i sprzedawać ich za pośrednictwem zatrudnionych przez siebie osób czy w aptece stanowiącej jego własność. Oznacza to, że nie może uzyskać koncesji na prowadzenie apteki. Zgodnie z tym poglądem NSA, nie jest więc możliwa nie tylko bezpośrednia, ale także pośrednia sprzedaż leków przez lekarza, w tym również za pośrednictwem prowadzonej przez siebie apteki. Odrębnym zagadnieniem, nieporuszonym wprost przez NSA, jest możliwość uzyskania przez lekarza koncesji (obecnie zezwolenia) na prowadzenie apteki na bazie innej formuły prawnej niż osoba fizyczna.

Nagły przypadek

W uzasadnieniu do wspomnianego wyroku NSA wyjaśnił, że zakaz taki wydaje się jak najbardziej uzasadniony. Mogłoby się np. zdarzyć, że lekarz wypisywałby recepty tylko, albo przede wszystkim, na takie leki, które byłyby dostępne jedynie w jego aptece. Nie kierowałby się więc interesem pacjenta. Natomiast w małych miejscowościach, gdzie nie ma innych aptek, wypisywałby nadmierną ilość leków w celu zwiększenia obrotu i dochodu w swojej aptece. Dlatego wspomniany zakaz sprzedaży przez lekarza artykułów medycznych ma na celu dobro pacjentów. Z drugiej jednak strony absolutny charakter zakazu sprzedaży przez lekarza artykułów medycznych mógłby czasem w praktyce lekarskiej godzić właśnie w to dobro. Z tego powodu, w art. 46 ust. 2 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, ustawodawca wprowadził od niego wyjątek. Zgodnie bowiem z tym przepisem, sprzedaż środka farmaceutycznego lub materiału medycznego jest dopuszczalna w przypadkach, gdy lekarz doraźnie dostarcza pacjentowi taki środek lub materiał w związku z udzieleniem pomocy lekarskiej w nagłym przypadku. Taki przypadek wyłącza zatem zakaz handlu artykułami medycznymi. Wyjątek ten dotyczy jednak tylko środków farmaceutycznych i materiału medycznego. Nie odnosi się natomiast do przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych.
Podstawa prawna
• Ustawa z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 226, poz. 1943 z późn. zm.).