W dwóch poprzednich odcinkach akademii opisywałam zasady odpowiedzialności pracowników ponoszonej na zasadach ogólnych oraz za mienie powierzone. Dzisiaj chciałabym przybliżyć zasady wspólnej odpowiedzialności pracowników.

Zasady wspólnej odpowiedzialności pracowników reguluje szczątkowo kodeks pracy, zaś w szerszym zakresie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 października 1974 r. w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie (Dz.U. nr 143, poz. 663).
Podstawową przesłanką przyjęcia wspólnej odpowiedzialności jest zawarcie przez pracowników umowy z pracodawcą. Istotne jest, aby umowa była zawarta przez wszystkich pracowników sprawujących pieczę nad powierzonym mieniem. W przeciwnym przypadku umowa jest nieważna. Brak zgody któregokolwiek z pracowników powoduje, że zawarcie umowy nie może dojść do skutku.
W przypadku gdy skład pracowników sprawujących pieczę nad powierzonym mieniem ulegnie zmianie, konieczne jest zawarcie nowej umowy o wspólnej odpowiedzialności. Niezawarcie nowej umowy uchyla wspólną odpowiedzialność za powierzone im mienie (por. wyrok Sądu Najwyższego z 12 listopada 2003 r., I PK 551/02, OSNP 2004/20/348).
Zawarcie umowy o wspólnej odpowiedzialności jest ograniczone ze względu na kryterium liczby pracowników zatrudnionych przy powierzonym mieniu. Nie chodzi tu przy tym o wszystkie osoby zatrudnione w danym zakładzie pracy, lecz o osoby bezpośrednio zatrudnione w miejscu powierzenia mienia. Rozporządzenie zezwala na zawarcie takiej umowy, jeżeli liczba pracowników nie przekracza:
- przy pracy na jedną zmianę - 8 osób,
- przy pracy na dwie zmiany - 12 osób,
- przy pracy na trzy zmiany - 16 osób.
W niektórych zakładach pracy, w tym w zakładach usługowych oraz w sklepach samoobsługowych, liczba pracowników, którzy mogą potencjalnie być związani umową o wspólnym powierzeniu mienia, może osiągnąć nawet 24 osoby pracujące na jedną zmianę.
Pracownicy zawierający umowę o wspólnej odpowiedzialności powinni mieć do siebie zaufanie i powinni stanowić dobrany zespół ludzi. Bowiem celem zawarcia takiej umowy jest chęć ponoszenia zbiorowej odpowiedzialności na zasadach w niej określonych. We wspólnym interesie pracowników jest niedopuszczenie do powstania szkody w powierzonym mieniu.
Z powyższych powodów krąg innych pracowników, którzy nie są objęci wspólną odpowiedzialnością, a którzy mogą wykonywać pracę w miejscu powierzenia mienia, jest ograniczony.
Dopuszczenie do wykonywania pracy innych pracowników jest możliwe wyłącznie za zgodą pracowników objętych umową o wspólnej odpowiedzialności. Mogą to być jedynie osoby, które są wymienione w rozporządzeniu, między innymi osoby wykonujące czynności niezwiązane z dysponowaniem mieniem lub osoby wykonujące pracę dorywczo lub odbywające praktykę zawodową.
Jak odpowiadają pracownicy, którzy zawarli umowę o wspólnym powierzeniu mienia? Zasady ich odpowiedzialności są takie, jak pracowników, którym indywidualnie powierzono mienie. Różnica polega na tym, iż zakres ich odpowiedzialności jest ograniczony w umowie. Umowa wskazuje bowiem, w jakich częściach każdy z pracowników jest odpowiedzialny za szkodę. Odpowiedzialność ta doznaje pewnych wyłączeń. W razie ustalenia, że szkoda w całości lub w części została spowodowana tylko przez niektórych pracowników, za całość szkody lub za stosowną jej część odpowiadają wyłącznie sprawcy szkody.
Ponadto pracownik nie ponosi odpowiedzialności w czasie swojej nieobecności, ale tylko w zakresie ustalonym w umowie. Pracodawca ma obowiązek ustalić z pracownikiem na piśmie okres, w ciągu którego nieobecność pracownika w pracy nie ma wpływu na jego zakres odpowiedzialności. W razie przedłużenia się nieobecności pracownika ponad okres ustalony w umowie, pracodawca ma obowiązek najpóźniej w ciągu siedmiu dni przystąpić do przeprowadzenia inwentaryzacji.
KATARZYNA DULEWICZ
radca prawny i partner CMS Cameron McKenna
Katarzyna Dulewicz, radca prawny i partner CMS Cameron McKenna / DGP