Od wartości przedmiotu sporu zależy właściwość sądu, wysokość opłat sądowych, a w niektórych sprawach również możliwość wniesienia skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego.

Obowiązek wskazania wartości przedmiotu sporu dotyczy każdej sprawy o charakterze majątkowym i wynika z art. 19 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.). Należy wiedzieć, iż sprawy o charakterze majątkowym mogą mieć charakter spraw o roszczenia pieniężne i o roszczenia niepieniężne. Określenie wartości przedmiotu sporu w pierwszej kategorii spraw nie powinno budzić jakichkolwiek wątpliwości u osoby wnoszącej pozew, ponieważ w sprawach o roszczenia pieniężne podana kwota pieniężna stanowi wartość przedmiotu sporu. Należy jednak wiedzieć o tym, iż w sytuacji gdy pracownik lub pracodawca domagają się w pozwie zapłaty kilku różnych kwot podając wartość przedmiotu sporu, należy zliczyć ich wartość (art. 21 k.p.c.).
Sprawy niemajątkowe
Większe trudności u osoby wnoszącej pozew może stwarzać podanie wartości przedmiotu sporu w tych sprawach majątkowych, które nie mają charakteru pieniężnego. W większości spraw niepieniężnych o charakterze majątkowym wartość przedmiotu sporu ustalić można w oparciu o przepis art. 231 k.p.c. Przewiduje on, iż w sprawach o roszczenia pracowników dotyczące nawiązania, istnienia lub rozwiązania stosunku pracy wartość przedmiotu sporu stanowi, przy umowach na czas określony - suma wynagrodzenia za pracę za okres sporny, lecz nie więcej niż za rok, a przy umowach na czas nieokreślony - za okres jednego roku.
Obowiązek wskazania wartości przedmiotu sporu nie obejmuje spraw niemajątkowych, a zatem przykładowo o sprostowanie świadectwa pracy.
Uzupełnienie pozwu
Jeżeli powód nie wskaże w pozwie wartości przedmiotu sporu, zostanie wezwany do usunięcia tego braku pod rygorem zwrotu pozwu. Brak formalny pozwu polegający na niewskazaniu wartości przedmiotu sporu uniemożliwia nadanie sprawie dalszego biegu, dlatego nie może być usunięty w drodze czynności wyjaśniających. Po pierwsze, od wartości przedmiotu sporu zależy właściwość rzeczowa sądu, to jest to, czy właściwy do rozpoznania sprawy w I instancji będzie sąd rejonowy czy sąd okręgowy (z pewnymi wyjątkami). Po drugie, od wartości przedmiotu sporu zależy to, czy powód musi uiścić opłatę od pozwu, ponieważ wtedy gdy przekracza ona 50 tys. zł, od pozwu i innych pism procesowych pobiera się opłatę stosunkową. Po trzecie wreszcie, wartość przedmiotu sporu wpływa na to, czy sprawa rozpoznana będzie w postępowaniu zwykłym czy uproszczonym. W sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 10 tys. zł, niezależnie od woli stron, sąd rozpoznaje sprawę w postępowaniu uproszczonym, co pociąga za sobą szereg konsekwencji procesowych, a w szczególności obowiązek wnoszenia niektórych pism procesowych (w tym pozwu) na urzędowych formularzach.
Odwołanie od wyroku
Po wydaniu wyroku opisane wyżej zasady z pewnymi modyfikacjami znajdą zastosowanie do ustalenia wartości przedmiotu zaskarżenia, jeżeli strona niezadowolona z rozstrzygnięcia składa apelację (art. 368 par. 2 k.p.c.). Jeżeli wyrokiem sąd I instancji oddalił powództwo w całości, wartość przedmiotu zaskarżenia w apelacji powoda będzie identyczna jak wartość przedmiotu sporu. W przypadku częściowego uwzględnienia powództwa o zapłatę, wartość ta w apelacji powoda będzie równa nieuwzględnionej części żądania, zaś w apelacji pozwanego części uwzględnionej. Strona po wydaniu wyroku może również zmienić swoje stanowisko i żądać niższej kwoty niż w pozwie, i wtedy wartość przedmiotu zaskarżenia będzie niższa niż wartość przedmiotu sporu określona w pozwie.
Wartość przedmiotu zaskarżenia podać należy również składając zażalenie i kasację. Jeżeli brak apelacji, zażalenia lub kasacji dotyczący wartości przedmiotu zaskarżenia nie zostanie usunięty, te środki zaskarżenia zostaną odrzucone.
Ważne!
Do wartości przedmiotu sporu nie wlicza się odsetek i kosztów żądanych obok roszczenia głównego
PRZYKŁAD:
UZNANIE WYPOWIEDZENIA ZA BEZSKUTECZNE
Pracownik zatrudniony na podstawie umowy na czas nieokreślony złożył pozew o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne. Miesięczne wynagrodzenie pracownika wynosiło 12 tys. zł. Składając pozew jako wartość przedmiotu sporu musi wskazać 12 tys. zł.
PRZYKŁAD:
SUMOWANIE ROSZCZEŃ
Pracownik zatrudniony na podstawie umowy o świadczenie usług na okres trzech miesięcy za wynagrodzeniem 1,5 tys. zł miesięcznie wniósł o ustalenie, że umowa miała charakter umowy o pracę oraz o zasądzenie wynagrodzenia za nadgodziny w kwocie 500 zł. Aby obliczyć wartość przedmiotu sporu, pracownik musi zliczyć wartość dochodzonych roszczeń (3 x 1500 = 4500 i 4500 + 500 = 5000). Wartość przedmiotu sporu wyniesie w tym przypadku 5 tys. zł.
PRZYKŁAD:
WARTOŚĆ PRZEDMIOTU ZASKARŻENIA
Powód żądał w pozwie zasądzenia kwoty 10 tys. zł. Sąd zasądził 4 tys. zł. Apelację od wyroku wniosły obydwie strony. Powód żądał zmiany wyroku i zasądzenia kwoty żądanej w pozwie. Pozwany żądał zmiany wyroku i oddalenia powództwa w całości. Wartość przedmiotu zaskarżenia w apelacji powoda to 6 tys. zł, zaś w apelacji pozwanego 4 tys. zł.
ORZECZNICTWO
■ Do ustalenia wartości przedmiotu sporu w sprawie o wynagrodzenie za pracę, w tym także za pracę w godzinach nadliczbowych, nie ma zastosowania art. 231 k.p.c., mimo że wynagrodzenie to pozostaje w związku z czasem trwania stosunku pracy
- postanowienie Sądu Najwyższego z 17 marca 2003 r., I PZ 2/03, M.P.Pr.-wkł. 2004/9/12.
■ Wskazanie na wezwanie sądu wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawie o przywrócenie do pracy w sposób niezgodny z art. 231 k.p.c. jest niewykonaniem tego wezwania i może stanowić podstawę odrzucenia kasacji (art. 3935 k.p.c.)
- postanowienie Sądu Najwyższego z 23 lutego 2004 r., I PZ 125/03, OSNP 2005/1/8.
RAFAŁ KRAWCZYK
sędzia Sądu Rejonowego w Wąbrzeźnie