W ostatnim odcinku poniedziałkowej Akademii opisałam zasady ponoszenia odpowiedzialności pracownika na zasadach ogólnych. Dzisiaj przybliżę reguły dotyczące odpowiedzialności pracowników za mienie powierzone.

Pracownik odpowiada za mienie powierzone w pełnej wysokości. Do obliczenia wysokości odszkodowania nie ma przy tym znaczenia, czy jego zachowanie ma cechy winy umyślnej czy też nieumyślnej. Tym zasadniczo różni się ta odpowiedzialność od istniejącej na zasadach ogólnych.
Do powstania odpowiedzialności za mienie powierzone konieczne jest spełnienie następujących przesłanek:
n pracownik musi otrzymać mienie z obowiązkiem zwrotu albo wyliczenia się (mogą to być pieniądze, towar, wyliczenie w kodeksie pracy ma charakter przykładowy),
  • musi powstać szkoda u pracodawcy,
  • szkoda musi powstać z przyczyn zależnych od pracownika,
  • musi istnieć związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem pracownika a wyrządzoną szkodą.
Pierwsza przesłanka wymaga powierzenia pracownikowi mienia. Co to oznacza? Zwykle powierzenie mienia odbywa się poprzez dokonanie inwentaryzacji w obecności pracownika. Wynika to z faktu, iż pracownik powinien mieć kontrolę nad przyjmowanym pod swoją pieczę mieniem i mieć świadomość, z czego ma się później rozliczyć. Stąd też przeprowadzanie spisu towarów pod nieobecność pracownika, którego nie zawiadomiono o terminie inwentaryzacji, w szczególności spisu z listy stanu magazynu, a nie spisu z natury, skutkuje uznaniem takiej inwentaryzacji za nieprawidłową.
Kwestia prawidłowo przeprowadzonej inwentaryzacji ma zasadnicze znaczenie i bez tego nie można mówić o powstaniu odpowiedzialności pracownika za mienie powierzone. Oczywiście fakt, iż pracownik będzie mógł się uwolnić z odpowiedzialności za mienie powierzone, nie oznacza, że jego odpowiedzialność jest całkowicie wyłączona. W takiej sytuacji pracownik będzie odpowiadał na zasadach ogólnych, a więc z ograniczeniem do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli jego zachowaniu nie będzie można przypisać cech umyślności.
Pracownik może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z niezależnych od niego przyczyn. Pracownik może między innymi wykazać, iż pracodawca nie zapewnił warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia. Przykładowo, podporządkowanie pracownika kierownictwu nieuczciwego przełożonego może być kwalifikowane jako niezapewnienie przez pracodawcę warunków umożliwiających należyte zabezpieczenie powierzonego mienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 17 grudnia 2001 r., I PKN 748/00, OSNP 2003/24/591).
Ciężar dowodu spoczywa w tym przypadku na pracowniku. W tym zakresie odpowiedzialność za mienie powierzone różni się ponownie od tej na zasadach ogólnych. Oznacza to, iż w sytuacji, gdy pracodawca zapewnił warunki zabezpieczenia powierzonych pieniędzy (np. przy sprzedaży w sklepie), ujawnienie niedoboru kasowego (tzw. manko) stanowi domniemanie winy i wyrządzenia szkody przez pracownika, który był za tę ochronę tego mienia odpowiedzialny.
Warto zwrócić uwagę na uchwałę Sądu Najwyższego (z 18 grudnia 1976 r., V PZP 6/76, OSPiK 1978 r. z. 3, poz. 41) rozróżniającą granice odpowiedzialności za mienie powierzone oraz na zasadach ogólnych. Na zasadach odpowiedzialności za mienie powierzone pracownik odpowiada tylko za braki (niedobory) w takim mieniu. Natomiast jeżeli wystąpi szkoda w powierzonym mieniu, a pracownik wykaże, że ponosi wyłącznie winę nieumyślną, wówczas będzie on odpowiadał na zasadach ogólnych, a więc z ograniczeniem limitu wysokości odszkodowania.
KATARZYNA DULEWICZ
radca prawny i partner CMS Cameron McKenna