Emerytura z Karty Nauczyciela
Nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w Karcie Nauczyciela (patrz ramka na stronie 12) może przejść na tzw. emeryturę bez względu na wiek. Przysługuje ona nauczycielom urodzonym przed 1 stycznia 1949 r., po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy, mającym:
- 30-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze oraz
- nauczycielom szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich mającym 25-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym.
Do 20-letniego okresu pracy w szczególnym charakterze zalicza się okresy pracy nauczycielskiej wykonywanej co najmniej w połowie obowiązującego wymiaru zajęć w przypadku nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli oraz w zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich oraz rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych, a także nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach publicznych, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz w szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych.
W przypadku nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych zatrudnionych w urzędach organów administracji rządowej i kuratoriach oświaty, w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej oraz okręgowych komisjach egzaminacyjnych, w specjalistycznej jednostce nadzoru oraz w organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich, rodzinnymi ośrodkami diagnostyczno-konsultacyjnymi oraz szkołami przy zakładach karnych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych, przy ustalaniu 20-letniego okresu zatrudnienia pracy nauczycielskiej uwzględnia się jedynie te okresy, w których praca była wykonywana w pełnym wymiarze czasu pracy.
Do 20 lat pracy w szczególnym charakterze przyjmuje się również okres skierowania, na podstawie odrębnych przepisów, do pracy pedagogicznej za granicą. Nie uwzględnia się natomiast okresów pracy nauczyciela akademickiego wykonywanej w szkolnictwie wyższym i instytucjach naukowych.
Nauczyciele spełniający powyższe warunki dotyczące stażu ogólnego i stażu szczególnego mogą przejść na emeryturę również w przypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w następujących okolicznościach:
- w przypadku całkowitej likwidacji szkoły,
- w przypadku częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć,
- z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym,
- odmowy podjęcia zatrudnienia przez nauczyciela w stanie spoczynku.
Emerytura bez względu na wiek, na powyższych warunkach, przysługuje także ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., jeżeli warunek dotyczący stażu ogólnego i stażu szczególnego zostanie spełniony nie później niż do 31 grudnia 2008 r., a także wtedy, gdy nauczyciel nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego albo złożył wniosek o przekazanie składek zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa.
Podkreślić trzeba, że w przypadku ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., warunki dotyczące stażu ogólnego i stażu szczególnego muszą być spełnione nie później niż do 31 grudnia 2008 r. Nie dotyczy to natomiast rozwiązania stosunku pracy. Może być on rozwiązany po tej dacie. Trzeba jednak zapamiętać, że gdy nauczyciel jest zatrudniony w kilku szkołach lub placówkach, w celu nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela stosunek pracy musi być rozwiązany we wszystkich szkołach (placówkach).
Wniosek o emeryturę z Karty Nauczyciela może być złożony po 2008 roku, ale przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego. Jeśli nauczyciel, urodzony po 31 grudnia 1948 r., zgłosi wniosek o emeryturę, mając ukończone 60 lat życia w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn, będzie miał obliczoną emeryturę na nowych zasadach.
Zatem przykładowo nauczycielka, która dzisiaj spełnia warunki do przyznania emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek, gdyż nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego, posiada 30-letni okres składkowy, w tym 20-letni okres pracy nauczycielskiej, może zgłosić wniosek o emeryturę również w 2009 czy 2010 roku i wówczas rozwiązać stosunek pracy. Jeżeli wniosek o emeryturę zgłosi przed ukończeniem 60 lat życia, to ZUS przyzna jej emeryturę na podstawie art. 88 ustawy Karta Nauczyciela i obliczy jej wysokość według starych zasad. Warunki do przyznania emerytury bez względu na wiek zostaną spełnione nie później niż do 31 grudnia 2008 r.
- nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572 z późn. zm.),
- nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich oraz rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych działających na podstawie ustawy z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 11, poz. 109 z późn. zm.),
- nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w publicznych kolegiach pracowników służb społecznych,
- nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej Kartę Nauczyciela z 27 czerwca 2003 r. (tj. przed 21 sierpnia 2003 r.) w publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych działających na podstawie nieobowiązującej już ustawy z 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 64, poz. 414 z późn. zm.),
- nauczyciele mianowani lub dyplomowani zatrudnieni w urzędach organów administracji rządowej i kuratoriach oświaty, w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej oraz okręgowych komisjach egzaminacyjnych, w specjalistycznej jednostce nadzoru oraz w organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich, rodzinnymi ośrodkami diagnostyczno-konsultacyjnymi oraz szkołami przy zakładach karnych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych,
- nauczyciele zatrudnieni w przedszkolach publicznych, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz w szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych,
- pracownicy zatrudnieni u pracodawców niewymienionych wyżej, pełniący funkcję instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz kierowników praktycznej nauki zawodu, posiadający kwalifikacje określone dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu oraz wykonujący pracę dydaktyczną i wychowawczą w wymiarze przewidzianym dla tych nauczycieli;
- pracownicy zatrudnieni w Ochotniczych Hufcach Pracy na stanowiskach wychowawców, pedagogów oraz na stanowiskach kierowniczych, posiadający odpowiednie kwalifikacje (tj. wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończenie zakładu kształcenia nauczycieli), wykonujący pracę dydaktyczną i wychowawczą,
- nauczyciele urlopowani na podstawie przepisów ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 79, poz. 854 z późn. zm.),
- nauczyciele zatrudnieni w publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych,
- nauczyciele i wychowawcy zatrudnieni w szkołach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych oraz placówkach opiekuńczo-wychowawczych prowadzonych przez kościoły i inne związki wyznaniowe, jeśli przepisy szczególne przewidują rozciągnięcie na nich uprawnień emerytalnych przewidzianych w Karcie Nauczyciela.
Podstawa prawna
- Art. 88 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 z późn. zm.).
Emerytura za pracę w szczególnym charakterze
Nauczyciele, którzy nie spełniają warunków do skorzystania z emerytury bez względu na wiek, powinni przeanalizować, czy mogą starać się o wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w szczególnym charakterze. Za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 Karty Nauczyciela.
Wiek emerytalny oraz warunki, na podstawie których nauczycielom przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze. I tak nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 Karty Nauczyciela nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:
- osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,
- ma wymagany okres zatrudnienia, tj. 20 lat – w przypadku kobiet i 25 lat – w przypadku mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy nauczycielskiej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.
Możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę na podstawie rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mają zarówno nauczyciele urodzeni przed 1 stycznia 1949 r., jak i nauczyciele urodzeni po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. Jednakże dla tej grupy ubezpieczonych, którzy urodzili się po 31 grudnia 1948 r., warunkiem dodatkowym, którego spełnienie daje prawo do emerytury, jest ukończenie 55 lat (kobieta) i 60 lat (mężczyzna), jak również stażu ogólnego i stażu szczególnego – do 31 grudnia 2008 r., a także nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego lub złożenie wniosku o przekazanie składek na dochody budżetu państwa. Mężczyzna urodzony po 31 grudnia 1948 r. nie ma szans na skorzystanie z emerytury przewidzianej w rozporządzeniu, ponieważ nie ukończy do 31 grudnia 2008 r. 60 lat. Emeryturę mogą otrzymać kobiety urodzone w latach 1949–1953. Istotne dla przyznania emerytury wcześniejszej z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze jest złożenie przez ubezpieczoną wniosku o przyznanie tej emerytury przed ukończeniem 60 lat życia.
Wyjaśnić trzeba, że dla osób urodzonych po 1948 roku, które do końca 2008 roku nie spełnią warunku dotyczącego wieku emerytalnego (55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn), przewidziano szczególne rozwiązanie. Mogą one nabyć prawo do emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze po osiągnięciu wspomnianego wieku, jeżeli 1 stycznia 1999 r. osiągnęły:
- 15 lat pracy nauczycielskiej oraz
- okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn.
Emerytura ta przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.
Podstawa prawna
- Art. 32, 46, 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
- Par. 15 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 z późn. zm.).