Reguły rządzące postępowaniem apelacyjnym dopuszczają przeprowadzenie postępowania dowodowego przed sądem II instancji, mimo że w zasadzie dowody powinny być zgromadzone wcześniej i badane w I instancji. Sąd odwoławczy powinien ustosunkować się do powołanych przez pracownika lub pracodawcę w apelacji nowych faktów i przeprowadzić nowe dowody, jeżeli zachodzi taka potrzeba.

W obecnie obowiązującym modelu procedury cywilnej sąd II instancji ma charakter instancji merytorycznej. Mimo to w postępowaniu apelacyjnym istnieją poważne ograniczenia dopuszczalności przeprowadzenia nowych dowodów, wynikające z zasady koncentracji materiału faktycznego i dowodowego przed sądem I instancji. Sąd rozpoznający apelację (okręgowy lub apelacyjny) władny jest pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem I instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później. Ocenę możliwości oraz celowości dopuszczenia nowych faktów i dowodów w postępowaniu apelacyjnym ustawodawca pozostawił zatem sądowi II instancji, który dokonując jej powinien kierować się okolicznościami konkretnej sprawy.
Pominięcie wniosku
W opinii Sądu Najwyższego strona, która z przyczyn zawinionych uniemożliwiła przeprowadzenie dowodu w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, nie może skutecznie w postępowaniu apelacyjnym podnosić zarzutu nieprzeprowadzenia tego dowodu, co w szczególności oznacza, że sąd II instancji może pominąć wniosek dowodowy w tym zakresie (wyrok SN z 15 marca 2006 r., II PK 165/05, OSNP 2007/5-6/69).
PRZYKŁAD
WINA STRONY
Pracodawca w postępowaniu przed sądem I instancji w sprawie toczącej się z powództwa pracownika o zapłatę z tytułu nadgodzin pomimo dwukrotnych wezwań sądu nie przedstawił kart pracy, dokumentacji wydawania i przyjmowania towaru, z których wynikał rozkład czasu pracy pracownika. Sąd rejonowy zasądził w całości roszczenie pracownika. Pracodawca żądane dokumenty dołączył do apelacji, w której domagał się zmiany wyroku poprzez oddalenia powództwa. Sąd II instancji powinien pominąć te dowody, ponieważ nie zostały przeprowadzone przed sądem I instancji z winy pozwanego.
PRZYKŁAD
PRZESŁUCHANIE ŚWIADKÓW
Pracownik domagający się przywrócenia do pracy, z której zwolniono go dyscyplinarnie za spożywanie alkoholu w pracy w postępowaniu przed sądem I instancji, mimo pouczenia sądu, nie domagał się przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków, uznając za wystarczające dowody z zapisów kamer przemysłowych odtworzonych na rozprawie. Jak się okazało, nie dokumentowały one całego dnia pracy powoda. O przeprowadzenie dowodów z przesłuchania świadków powód wniósł dopiero w apelacji po przegraniu procesu w I instancji, chociaż współpracownicy powoda byli znani już chwili wniesienia pozwu. Sąd okręgowy może pominąć te dowody.
Konieczność zgłaszania wniosków dowodowych dla poparcia swych twierdzeń już przed sądem I instancji dotyczy tak pracownika, jak i pracodawcy.
Z pełnomocnikiem
Co do zasady na możliwość zgłoszenia nowych dowodów w postępowaniu odwoławczym nie ma wpływu, to czy występują oni w sprawie z pełnomocnikiem fachowym czy samodzielnie. Wykładnia wyrażenia potrzeba zgłoszenia nowych faktów i dowodów nie może być jednak oderwana od okoliczności konkretnego przypadku, a w tym także od właściwości osobistych strony i nie może stanowić przeszkody do wyświetlenia podstawowych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, gdy niezbędny ku temu wniosek w postępowaniu apelacyjnym został jednak zgłoszony, a skarżący, np. z powodu nieskorzystania z fachowego pełnomocnika, mógł mieć odmienny pogląd co do konieczności wcześniejszego zgłoszenia takiego dowodu, bądź opóźnienie jest usprawiedliwione przebiegiem postępowania (wyrok SN z 17 lutego 2004 r., III CK 226/02, LEX nr 163995).
Regułą zwykle będzie jednak to, że strona występująca z adwokatem lub radcą prawnym musi liczyć się z tym, iż wymagania stawiane wobec niej również w zakresie postępowania dowodowego będą surowsze. Należy wiedzieć, że sąd II instancji nie ma obowiązku pouczania strony działającej bez adwokata o celowości składania wniosków dowodowych, jeżeli potrzeba i możliwość ich złożenia istniała w postępowaniu przed sądem I instancji.
Bez ponawiania dowodów
W orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtował się pogląd, iż za nowe fakty i dowody należy uznać takie, które nie istniały wcześniej lub o których istnieniu stronie nie było wiadomo w toku postępowania przed sądem I instancji.
Sąd II instancji nie powinien jednak pomijać nowych faktów i dowodów zgłoszonych w apelacji, jeżeli o potrzebie ich powołania strona dowiedziała się z uzasadnienia zaskarżonego wyroku (wyrok SN z 23 listopada 2004 r., I UK 30/04, OSNP 2005/11/162 i wyrok SN z 10 lutego 2005 r., IV CK 472/04, LEX nr 179849). Tak pracownik, jak i pracodawca powinni liczyć się z tym, że nie będą mogli skutecznie żądać ponowienia lub uzupełnienia dowodu w postępowaniu apelacyjnym tylko dlatego, że spodziewali się korzystnej dla siebie oceny tego dowodu przez sąd I instancji (wyrok SN z 10 lipca 2003 r., I CKN 503/01, LEX nr 121700).
Każdorazowo do strony zgłaszającej nowe dowody dopiero w apelacji należy wskazanie przyczyny dlaczego nie mogła powołać ich przed sądem I instancji lub dlaczego potrzeba powołania się na nie wynikła później. O istnieniu potrzeby powołania się na nowe fakty i dowody nie decyduje samo zapatrywanie strony, lecz przedmiotowa ocena istniejącego stanu rzeczy, której dokonuje sąd.
Ograniczenia dowodowe przed sądem II instancji dotyczą również zgłaszanych dopiero przed tym sądem nowych zarzutów. Jednym z nich jest zarzut potrącenia, którego zgłoszenie możliwe jest co do zasady nie tylko w postępowaniu przed sądem I instancji, ale także w postępowaniu apelacyjnym. Należy jednak liczyć się z tym, że zarzut taki może być trudny do udowodnienia, jeśli sąd II instancji uzna, iż dowody na jego poparcie mogły zostać powołane już przed sądem I instancji.
Z ORZECZNICTWA
Pominięcie przez sąd II instancji faktów i dowodów przytoczonych przez pracodawcę w apelacji, wskazujących na zasadność wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę, narusza art. 381 k.p.c., wtedy gdy sąd II instancji rozpoznał sprawę co do zasadności wypowiedzenia, mimo że sąd I instancji ograniczył postępowanie dowodowe do formalnej prawidłowości wypowiedzenia.
Wyrok SN z 9 września 2000 r., I PKN 615/99, OSNP 2001/19/585
W razie powołania przez wnioskodawcę nowego dowodu po wydaniu wyroku przez sąd I instancji, sąd II instancji powinien przeprowadzić ten dowód lub wskazać w uzasadnieniu wyroku, dlaczego został on pominięty (art. 381 w związku z art. 328 par. 1 k.p.c.).
Wyrok SN z 12 maja 2000 r., II UKN 544/99, OSNP 2001/21/653
1. W sytuacji gdy strona nie wypowie się co do faktów przytoczonych przez stronę przeciwną, sąd nie może tylko z tej przyczyny uznać tych faktów za przyznane, ponieważ zastosowanie przepisu art. 230 k.p.c. jest możliwe tylko wówczas, gdy sąd weźmie pod uwagę wynik całej rozprawy. Oznacza to, że sąd musi powziąć - na podstawie wyniku całej rozprawy, czyli wszystkich okoliczności sprawy, całego materiału procesowego - przekonanie, że strona nie zamierzała i nie zamierza zaprzeczyć istnieniu faktów przytoczonych przez stronę przeciwną. W razie wątpliwości nie można stosować przepisu art. 230 k.p.c.
2. W sytuacji gdy nie było podstaw do bezdowodowego ustalenia faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, oświadczenie strony jednoznacznie potwierdzające brak zamiaru przyznania tego faktu, nie stanowi - w rozumieniu art. 381 k.p.c. ani nowych faktów, ani nowych dowodów.
Wyrok SN z 18 czerwca 2004 r., II CK 293/03, LEX nr 174169
RAFAŁ KRAWCZYK
PODSTAWA PRAWNA
Art. 381 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).