Pracownica 28 listopada 2020 r. przeszła na urlop wychowawczy. Przedtem przez sześć miesięcy pracowała, a jeszcze wcześniej zakończyła pobieranie zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego. Jest zatrudniona na 3/4 etatu i jej wynagrodzenie wynosi 2200 zł. Jak ustalić dla niej podstawę wymiaru składek za listopad i za grudzień? W grudniu uzyska dodatkową premię świąteczną, tak jak inni pracownicy, w wysokości 800 zł. Czy od tej premii będą należne składki ZUS?
Za listopad podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe będzie stanowiła kwota 220 zł, a za grudzień 2200 zł. Premia świąteczna nie będzie w grudniu podlegała objęciu składkami pracowniczymi.

Odrębny tytuł

Osoby przebywające na urlopach wychowawczych obowiązkowo podlegają ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów do tych ubezpieczeń. Pracodawca nalicza składki od wyznaczonej podstawy wymiaru i wykazuje je w dokumentach rozliczeniowych za pracownika, ale ich nie opłaca. W całości są finansowane z budżetu państwa.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopie wychowawczym stanowi kwota 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego na dany rok kalendarzowy. Składka w nowej wysokości obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku. Jednocześnie jednak podstawa ta nie może być wyższa niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających urlop wychowawczy i nie może być niższa niż 75 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia.
Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopach wychowawczych za miesiące od stycznia do grudnia 2020 r. nie może być:
  • wyższa niż 3136,20 zł, tj. 60 proc. z 5227 zł (zgodnie z obwieszczeniem ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 28 listopada 2019 r. w sprawie kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w roku 2020 oraz przyjętej do jej ustalenia kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia; M.P. poz. 1147), oraz
  • niższa niż 1950 zł, tj. 75 proc. z 2600 zł (zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 10 września 2019 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości stawki godzinowej w 2020 r.; Dz.U. poz. 1778).
Oznacza to, że aby ustalić prawidłową kwotę podstawy wymiaru składek dla osoby przebywającej na urlopie wychowawczym, należy porównać:
  • kwotę graniczną odpowiadającą 60 proc. przeciętnego miesięcznego w nagrodzenia, obowiązującą w danym roku, oraz
  • kwotę średniego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego za 12 miesięcy przed rozpoczęciem urlopu.

Przeciętne wynagrodzenie

Przy ustalaniu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia należy stosować zasady obliczania podstawy wymiaru zasiłków, ale z kilkoma wyjątkami. Uwzględnia się tu wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających rozpoczęcie urlopu wychowawczego, o ile stanowiło podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe. Wynagrodzenie wypłacone za dany miesiąc nie zawsze więc musi pokrywać się z podstawą wymiaru składek za ten miesiąc. Do podstawy wymiaru składek osób przebywających na urlopie wychowawczym przyjmuje się wynagrodzenie pracownika u danego płatnika składek, u którego z tytułu pracy został udzielony urlop wychowawczy. Trzeba jednak pamiętać, że wynagrodzenie przyjmuje się w pełnej wysokości, a nie po odliczeniu części składek społecznych w wysokości odpowiadającej 13,71 proc., jak przy ustalaniu podstawy zasiłków.
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie ustala się z 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających urlop wychowawczy, dzieląc wynagrodzenie uzyskanego przez pracownika przez liczbę miesięcy, w których wynagrodzenie to osiągnął. W przypadku gdy pracownik rozpoczął korzystanie z urlopu wychowawczego przed upływem 12 miesięcy kalendarzowych zatrudnienia, należy uwzględniać wynagrodzenie uzyskane u danego płatnika składek za pełne miesiące kalendarzowe trwania stosunku pracy. Jeżeli zaś urlop wychowawczy rozpoczął się przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia, ton do ustalenia podstawy wymiaru składek należy przyjąć wynagrodzenie, które pracownik osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy.
Wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych jako stanowiące podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe też podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru składek z tytułu urlopu wychowawczego, ale w kwocie faktycznej, bez uzupełniania. Wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy również podlega wliczeniu do miesięcznego wynagrodzenia, a sam czas urlopu traktowany jest jak czas przepracowany. Ma to znaczenie w razie konieczności sprawdzenia, przez jaką część miesiąca pracownik pracował, w celu ewentualnego uzupełnienia wynagrodzenia.
Przy ustalaniu przeciętnego wynagrodzenia za okres 12 miesięcy kalendarzowych obowiązuje zasada, zgodnie z którą uwzględnia się wszystkie składniki przychodu uzyskiwane ze stosunku pracy, które nie zostały wyłączone z podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe pracownika, na podstawie art. 18 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) lub par. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Zatem przy ustalaniu podstawy wymiaru składek z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym nie należy wyłączać m.in. tych składników, które są odrzucane przy obliczaniu podstawy zasiłkowej, czyli przysługujących za okresy pobierania świadczeń. Chodzi tu np. o nagrody uznaniowe, dodatki stażowe, służbowe, funkcyjne, składniki wynagrodzenia nieuzależnione bezpośrednio od indywidualnego wkładu pracy pracownika, ale od wyników grupy pracowników lub całego zakładu pracy.

Podstawa proporcjonalna

Jeżeli urlop wychowawczy rozpoczął się w trakcie miesiąca, to kwotę ustalonej podstawy wymiaru składek z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym zmniejsza się proporcjonalnie. Dotyczy to zarówno przypadku, gdy odpowiada ona kwocie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ustalonej z 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających urlop równej lub niższej niż 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, albo kwocie równej lub wyższej od kwoty 75 proc. minimalnego wynagrodzenia.
W przypadku pracownicy z pytania jako przeciętne miesięczne wynagrodzenie należy przyjąć kwotę 2200 zł, czyli wynikającą z umowy o pracę stawkę w stałej miesięcznej wysokości, przy czym podstawa za listopad ulegnie odpowiedniemu zmniejszeniu:
2200 zł : 30 dni listopada x 3 dni podlegania ubezpieczeniom z urlopu wychowawczego = 220 zł.
Kwoty składek wyniosą:
  • emerytalna: 42,94 zł (220 zł x 19,52 proc.),
  • rentowa: 17,60 zł (220 zł x 8 proc.).
Podstawa wymiaru składek społecznych za grudzień będzie już wynosiła pełne 2200 zł.
Osoba na wychowawczym podlega też obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu, jeżeli nie ma innych tytułów do tego ubezpieczenia. Podstawą wymiaru składki zdrowotnej jest kwota odpowiadająca wysokości specjalnego zasiłku opiekuńczego. Składka jest miesięczna i niepodzielna, zatem ustalając podstawę jej wymiaru za dany miesiąc rozliczeniowy, nie stosuje się zasady proporcjonalnego jej zmniejszania w stosunku do okresu podlegania temu ubezpieczeniu. Podstawa wynosi więc 520 zł, a sama składka 46,80 zł (9 proc.).

Co z premią grudniową

W grudniu urlopowana pracownica otrzyma świąteczną premię pieniężną. Ta premia nie będzie jednak podlegała oskładkowaniu, bo nie będzie stanowiła przychodu ze stosunku pracy. Należy podkreślić, że źródłem istnienia obowiązku ubezpieczeń emerytalno-rentowych jest posiadanie tytułu do objęcia tymi ubezpieczeniami. Ustalenie podstawy wymiaru składek możliwe jest tylko wtedy, gdy dana osoba posiada tytuł do ubezpieczeń lub gdy uzyskany przychód pozostaje w bezpośrednim związku z takim tytułem. Przebywanie na urlopie wychowawczym jest odrębnym od umowy o pracę tytułem do ubezpieczeń emerytalno-rentowych. W tym okresie pracownik nie podlega ubezpieczeniom pracowniczym. Jest to okres przerwy w tym ubezpieczeniu. Składki u osób korzystających z urlopu wychowawczego są ustalane wyłącznie od podstaw opisanych wyżej, czyli wynikających z art. 18 ust. 5b i 14 ustawy systemowej, za wyjątkiem przychodów ze stosunku pracy, ale należnych za wcześniejszy okres świadczenia pracy (np. zaległa premia, nagroda roczna itp.). Tu jednak mamy do czynienia z dodatkową premią świąteczną wypłacaną wszystkim pracownikom, również tym na urlopach związanych z rodzicielstwem. Nie przysługuje ona za okres wykonywania pracy przed przejściem na urlop. Premia nie będzie więc stanowiła podstawy wymiaru składek.

Raporty rozliczeniowe

Za listopad należy za pracownicę złożyć następująco wypełnione raporty rozliczeniowe:
  • ZUS RSA ‒ z kodem tytułu 011000 oraz kodem świadczenia/przerwy 121 i okresem od 28 do 30 listopada 2020 r.;
  • ZUS RCA ‒ z kodem tytułu 011000 (kod pracowniczy) i kwotą wypłaconego wynagrodzenia za przepracowaną część miesiąca jako podstawą wymiaru składek społecznych i zdrowotnej oraz kwotami składek na te ubezpieczenia;
  • ZUS RSA ‒ z kodem tytułu 121100 (osoba przebywająca na urlopie wychowawczym) i kwotą podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe 220 zł i obliczonymi wcześniej kwotami składek emerytalnej i rentowej oraz kwotą podstawy składki zdrowotnej 520 zł i kwotą samej składki.
Pracodawca w raporcie imiennym ZUS RCA tylko nalicza składki od wyznaczonej podstawy wymiaru z tytułu urlopu wychowawczego i wykazuje je w dokumentach rozliczeniowych za pracownika, ale ich nie opłaca. W całości są finansowane z budżetu państwa.
Podstawa prawna:
  • art. 6 ust. 1 pkt 19, art. 18 ust. 2, 5b, 9 i 14 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 266; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 695),
  • art. 66 ust. 1 pkt 32, art. 81 ust. 8 pkt 10 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1398; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2112),
  • par. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1949).