Okresy niewykonywania pracy, za które ubezpieczony otrzymał wynagrodzenie lub zasiłki, należy wyłączyć z okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze – uznał Sąd Najwyższy.
Uchwała jest ważna w kontekście nabycia prawa do rekompensaty na podstawie art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1924). Stanowi ona szczególnego rodzaju odszkodowanie dla tych osób, które – wskutek zmiany stanu prawnego od 1 stycznia 2009 r. w związku z wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych (znacząco ograniczającej krąg osób uprawnionych do tych świadczeń z uwagi na charakter wykonywanej pracy), przy jednoczesnym ograniczeniu do 31 grudnia 2008 r. możliwości nabywania prawa do wcześniejszej emerytury z ustawy emerytalnej (ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 53) – nie nabędą prawa do żadnego z tych świadczeń.
ZUS przyznaje rekompensatę w formie dodatku do kapitału początkowego. Powoduje to podwyższenie wysokości emerytury po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Podstawowym warunkiem jej uzyskania jest ustalenie, że ubezpieczony pracował przez co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze.
Zagadnienie prawne, na kanwie którego zapadła uchwała, skierował do SN Sąd Apelacyjny w Gdańsku. Dotyczy ono sprawy ubezpieczonej (sygn. akt III AUa 178/20), w której wniesiono odwołanie od decyzji ZUS odmawiającej prawa do rekompensaty. Według kobiety organ rentowy wadliwie obliczył jej staż pracy w szczególnych warunkach.
ZUS wniósł o oddalenie jej odwołania, wskazując, że po odliczeniu urlopów wychowawczych i okresów przebywania na zwolnieniach lekarskich staż pracy w szczególnych warunkach to 14 lat, 11 miesięcy i 21 dni.
Sąd Okręgowy w Elblągu przyznał rację kobiecie i zmienił zaskarżoną decyzję ZUS, przyznając wnioskodawczyni prawo do rekompensaty.
Odwołanie od wyroku złożył ZUS. Gdański sąd nie rozstrzygnął jednak sprawy, tylko skierował pytanie do Sądu Najwyższego. Powziął bowiem wątpliwość, czy przy ustalaniu prawa do rekompensaty należy z okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych wyłączyć okresy niewykonywania pracy, za które ubezpieczona otrzymała wynagrodzenie, i/lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego w razie choroby.
Jeżeli chodzi o kwestię zaliczania spornych okresów do wymaganego 15-letniego stażu zatrudnienia w warunkach szczególnych, to odnoszą się do niej dwa przepisy: art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz art. 12 ustawy o emeryturach pomostowych. Zgodnie z tym pierwszym przepisem przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zbliżoną regulację zawiera drugi przepis, zgodnie z którym przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
Okazuje się jednak, że pomimo powyższych regulacji, sądy różnie podchodzą do tej kwestii. Dlatego kwestia ta wymagała jednoznacznego rozstrzygnięcia.
SN w składzie trzech sędziów uznał, że przy ustalaniu okresu warunkującego prawo do rekompensaty na podstawie art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).
Jak wskazał w ustnych motywach sędzia sprawozdawca Bohdan Bieniek, taki pogląd wynika zarówno z wykładni językowej, jak i systemowej. Artykuł 21 ustawy o emeryturach pomostowych mówi bowiem o okresie pracy, a nie zatrudnienia, który jest pojęciem szerszym. Obejmuje on bowiem nie tylko „pracę netto”, ale również inne okresy. Przypomniał też, że w orzecznictwie SN ugruntował się pogląd, że okresy urlopów wychowawczych nie są wliczane do okresów pracy w szczególnych warunkach.
Jednocześnie przypomniał, iż znaczenie ma również aspekt temporalny. Rekompensata jest świadczeniem, które obowiązuje od 2009 r. Ustawodawca miał więc prawo ustanowić węższy zakres podmiotów do niego uprawnionych. Nie dochodzi tutaj też do utraty praw nabytych, ponieważ nikt nie mógł nabyć wcześniej prawa do tego świadczenia, bowiem ono wówczas nie istniało. Pojawiło się dopiero w 2009 r., a więc w momencie, w którym istniał art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych o niewliczaniu okresów niewykonywania pracy.
ORZECZNICTWO
Uchwała SN z 29 października 2020 r., sygn. III UZP 3/20.