Pracownicy, którym na podstawie specustawy o COVID-19 pracodawcy zmniejszyli wymiar czasu pracy, otrzymali także niższe zasiłki. Nowe przepisy nakazują ich podwyższenie.
Ustawa z 7 października 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania społeczno-gospodarczym skutkom COVID-19 (Dz.U. poz. 1747) weszła w życie 9 października. Jedno z jej uregulowań dotyczy od dawna poruszanej kwestii ustalania zasiłków od wynagrodzeń obniżonych w związku ze zmniejszeniem wymiaru czasu pracy w czasie epidemii. Niedawno uchwalona ustawa daje pracownikom prawo do ubiegania się o przeliczenie podstaw zasiłków i wypłatę wyrównań świadczeń, np. zasiłku macierzyńskiego, chorobowego i opiekuńczego.
Ważny etat po zmianie
Przypomnijmy, że na podstawie wprowadzanych w okresie trwania epidemii ustaw antykryzysowych pracodawcy mieli m.in. możliwość czasowego obniżania pracownikom wymiaru czasu pracy maksymalnie o 20 proc., na podstawie porozumienia ze związkami zawodowymi bądź przedstawicielem załogi lub wtedy, gdy odnotowali odpowiedni spadek obrotów albo istotne obciążenie funduszu płac. Skróceniu czasu pracy towarzyszyło zwykle odpowiednie obniżenie wynagrodzeń.
Pracownikom, którzy po tych zmianach nabywali prawo do zasiłków, płatnik (ZUS lub pracodawca) ustalał podstawę wymiaru z okresu po zmniejszeniu etatu, czyli z wynagrodzeń dla nowego wymiaru czasu pracy. Podstawę ku temu stanowił art. 40 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Zgodnie z nim w razie zmiany umowy o pracę lub innego aktu, na podstawie którego powstał stosunek pracy, polegającej na zmianie wymiaru czasu pracy, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego (a także innych zasiłków) stanowi wynagrodzenie ustalone dla nowego wymiaru czasu pracy, jeżeli zmiana ta nastąpiła w miesiącu, w którym powstała niezdolność do pracy, lub w miesiącach poprzedzających, z których jest ustalana podstawa.
Jeśli więc np. pracownik zachorował i w czasie jego nieobecności doszło do ograniczenia skali etatu, a potem nabył prawo do kolejnego zasiłku, tego samego rodzaju lub innego, to podstawa wymiaru tego zasiłku była już obliczana z przychodu dla nowego etatu, czyli po zmianie warunków pracy.
Problem w tym, że z kolejnego przepisu ustawy zasiłkowej (art. 43) wynika, iż podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż trzy miesiące kalendarzowe. Jednak według komentarza ZUS do ustawy zasiłkowej (pkt 313) ten przepis uchyla się, jeśli między poszczególnymi okresami pobierania zasiłków miała miejsce zmiana wymiaru czasu pracy. Zatem nawet jeśli niezdolności do pracy następowały po sobie lub przerwy między nimi były krótsze niż trzy pełne miesiące, ale w międzyczasie pracownikowi skurczył się etat, podstawa kolejnego świadczenia podlegała ponownemu ustaleniu, z okresu po obniżce.
Takie podejście budziło wiele kontrowersji, szczególnie jeśli chodzi o zasiłki macierzyńskie, do których pracownice nabywały prawo w czasie obowiązywania antykryzysowych porozumień. Zasiłki te, mimo że następowały zaraz po zakończeniu pobierania zasiłku chorobowego (ciągłość), były obliczane według mniej korzystnych zasad.
Bez uwzględnienia przejściowych rozwiązań
Według nowych przepisów przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa przysługujących osobom, którym obniżono wymiar czasu pracy na podstawie art. 15g ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz osobom (dalej: specustawa o COVID-19), którym na podstawie art. 15zf tej ustawy wprowadzono mniej korzystne warunki zatrudnienia niż wynikające z umów o pracę, nie stosuje się art. 40 ustawy zasiłkowej, jeżeli:
- obniżenie wymiaru czasu pracy lub wprowadzenie mniej korzystnych warunków zatrudnienia nastąpiło w okresie wcześniej pobieranego zasiłku oraz
- między okresami pobierania wcześniejszego i kolejnego zasiłku nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż trzy miesiące kalendarzowe.
Oznacza to, że ustalanie podstawy z nowego okresu na podstawie art. 40 ustawy zasiłkowej nie dotyczy osób, którym pracodawca:
- obniżył wymiar czasu pracy na podstawie ustawy o COVID-19,
- wprowadził na podstawie ustawy o COVID-19 mniej korzystne warunki zatrudnienia niż wynikające z umów o pracę.
!Aby skorzystać z prawa do wyrównania świadczeń, zainteresowani najpierw muszą wystąpić wprost do ZUS albo za pośrednictwem pracodawcy o przeliczenie podstawy wymiaru danego zasiłku.
Jeżeli zostały spełnione powyższe warunki, to zmiana wymiaru etatu nie ma wpływu na wcześniej ustaloną podstawę. Innymi słowy, dla tych osób podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo. Przyjmuje się dla nich podstawę wymiaru obliczoną dla wcześniejszego zasiłku.
Konieczny wniosek do ZUS o przeliczenie
Korzyść z ustawy z 7 października 2020 r. polega na tym, że osoby, które otrzymały niższe zasiłki obliczone na podstawie nowego wynagrodzenia, obniżonego w związku z COVID-19, mają prawo do wyrównania świadczeń. Najpierw musi nastąpić przeliczenie podstawy wymiaru danego zasiłku, o które występuje sam świadczeniobiorca.
Wniosek powinien złożyć do:
- pracodawcy – jeśli jest on uprawniony do wypłaty zasiłków swoim pracowni kom;
- ZUS – jeśli zasiłek wypłacał ZUS, gdyż pracodawca nie jest uprawniony do wypłaty zasiłków swoim pracownikom.
Nie ma gotowego, sformalizowanego wzoru wniosku. Wystarczy, żeby świadczeniobiorca napisał, że występuje o przeliczenie wcześniej wypłaconego zasiłku, niższego w związku z obniżonym wymiarem czasu pracy.
Jeżeli zasiłek wypłaca ZUS, to wniosek taki może być złożony na portalu PUE ZUS przy wykorzystaniu wniosku ZAS-58 Skarga/Wniosek świadczeniobiorcy/płatnika składek w sprawie świadczeń z tytułu choroby, macierzyństwa lub zasiłku pogrzebowego. Na stronie internetowej ZUS podaje instrukcję, jak złożyć wniosek przez portal PUE ZUS. Potrzebne będzie także potwierdzenie od pracodawcy, że obniżenie wymiaru czasu pracy nastąpiło na podstawie przepisów ustawy o COVID-19.
Wniosek może być także złożony do pracodawcy, który powinien niezwłocznie przekazać go do ZUS. W tym celu na portalu PUE ZUS może również skorzystać z formularza ZAS-58, dołączając do niego skan wniosku (źródło: www.zus.pl).
Za jaki okres
ZUS albo pracodawca przelicza podstawę wymiaru zasiłków już wypłaconych za okres:
- po 30 marca 2020 r. dla pracowników, którym obniżono wymiar czasu pracy maksymalnie o 20 proc., nie więcej niż do 0,5 etatu, lub wobec których zawarto porozumienie o stosowaniu mniej korzystnych warunków zatrudnienia niż te wynikające z umowy o pracę, w zakresie i przez czas, ustalone w porozumieniu (art. 15g lub art. 15zf specustawy o COVID-19);
- po 23 czerwca 2020 r. dla osób, którym wymiar czasu pracy został obniżony maksymalnie o 20 proc., nie więcej niż do 0,5 etatu, zatrudnionych u pracodawcy, któremu zmniejszyły się przychody i w związku z tym istotnie wzrosły obciążenia funduszu wynagrodzeń (art. 15gb specustawy o COVID-19);
- po 25 sierpnia 2020 r. dla osób, którym na mocy rozporządzenia Rady Ministrów wprowadzono na czas określony – nie dłuższy niż do końca danego roku budżetowego – mniej korzystne warunki zatrudnienia niż te wynikające z podstawy nawiązania stosunku pracy (art. 15zzzzzo ust. 2 specustawy o COVID-19).
Należy podkreślić, że korzystne przepisy normują sposób obliczania podstawy wymiaru zasiłków zarówno pracowników, którzy dopiero nabędą prawo do tych świadczeń, jak i pracowników, którym ZUS albo pracodawca ustalił już podstawę wymiaru świadczeń na podstawie obniżonego wynagrodzenia. [przykłady 1 i 2, s. D1]
przykład 1
Przerwa krótsza niż trzy miesiące
Pracownik zatrudniony na pełen etat z miesięcznym wynagrodzeniem 5800 zł był niezdolny do pracy od 6 do 17 kwietnia 2020 r. Od 15 kwietnia 2020 r. pracodawca na podstawie porozumienia z przedstawicielem załogi obniżył wszystkim pracownikom wymiar czasu pracy o 20 proc., ale nie więcej niż do 1/2 etatu. Podstawa wymiaru wynagrodzenia chorobowego za okres od 6 do 14 kwietnia została ustalona z wynagrodzeń za okres od kwietnia 2019 r. do marca 2020 r. W praktyce było to 5800 zł, a 5004,82 zł po odliczeniu części z tytułu składek społecznych pracownika. Natomiast za okres niezdolności od 15 do 17 kwietnia podstawa została obliczona na nowo ‒ z wynagrodzenia po obniżeniu etatu, tj. uzupełnionego za kwiecień, w wysokości 4640 zł, a po odliczeniu części składkowej 13,71 proc. ‒ 4003,86 zł. Następnie pracownik od 20 kwietnia przebywał na zasiłku opiekuńczym, którego podstawa również była ustalona z wynagrodzenia niższego, za kwiecień. Pracownik ma prawo do przeliczenia podstawy wymiaru wynagrodzenia chorobowego oraz zasiłku opiekuńczego, ponieważ wypełniły się u niego obie przesłanki: zmniejszenie etatu na podstawie tarczy antykryzysowej miało miejsce w czasie pobierania wynagrodzenia chorobowego, a między wynagrodzeniem chorobowym a zasiłkiem opiekuńczym była przerwa krótsza niż trzy miesiące. W związku z tym złożył u pracodawcy będącego płatnikiem zasiłków wniosek w tej sprawie. Po uwzględnieniu podania podstawa wymiaru zarówno wynagrodzenia chorobowego, jak i zasiłku opiekuńczego za kwiecień pozostanie na poziomie 5004,82 zł.
przykład 2
Nieprzerwane zwolnienie
Pracownica przebywała nieprzerwanie na zwolnieniu chorobowym w czasie ciąży od kwietnia do dnia porodu, tj. 25 września br. Od 1 lipca do 30 września pracodawca na podstawie przepisów specustawy o COVID-19 w porozumienia z załogą obniżył wszystkim pracownikom wymiar czasu pracy o 20 proc. U pracownicy na zwolnieniu oznaczało to 0,8 etatu i wynagrodzenie 3200 zł zamiast 4000 zł. Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego została obliczona z okresu od kwietnia 2019 r. do marca 2020 r. i wyniosła przy pełnym etacie 3451,60 zł (4000 zł ‒ 13,71 proc.). Natomiast podstawa kolejnego zasiłku ‒ macierzyńskiego ‒ została już obliczona z wynagrodzenia dla aktualnego, ograniczonego wymiaru etatu, mimo że między zakończeniem pobierania zasiłku chorobowego a porodem i nabyciem prawa do zasiłku macierzyńskiego nie było żadnej przerwy. Podstawa wyniosła 2761,28 zł (3200 zł ‒ 13,71 proc.). Pracownica może jednak wystąpić o przeliczenie podstawy zasiłku macierzyńskiego, bo spełniła oba warunki postawione w ustawie z 7 października.
Problem zauważył już wcześniej Sąd Najwyższy, który w wyroku z 20 stycznia 2016 r., sygn. akt II UK 206/15, stwierdził, że zmiana wymiaru czasu pracy mająca miejsce w trakcie pobierania zasiłku chorobowego z tytułu nieprzerwanej niezdolności do pracy nie powoduje ustalenia nowej podstawy wymiaru dla obliczenia zasiłku macierzyńskiego, do którego prawo powstało bezpośrednio po zasiłku chorobowym. Stanowi ją podstawa wymiaru wcześniej należnego zasiłku chorobowego. [przykłady 3 i 4]
przykład 3
Liczenie po wejściu w życie nowej ustawy
Na podstawie ustawy z 19 czerwca 2020 r., zwanej tarczą antykryzysową 4.0, pracodawca od 1 lipca 2020 r. w wyniku porozumienia ze stroną społeczną obniżył pracownikom pełnoetatowym wymiar czasu pracy do 0,8, bo wystąpił u niego spadek przychodów ze sprzedaży towarów lub usług w następstwie COVID-19 i w związku z tym także istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń. Jedna z pracownic w tym czasie przebywała na zasiłku chorobowym (od 29 czerwca do 31 lipca). Podstawę wymiaru tego zasiłku stanowiło średnie miesięczne wynagrodzenie dla pełnego etatu wypłacone za okres od czerwca 2019 do maja 2020 r. Pracownica ponownie zachorowała 10 października br. Podstawę wymiaru zasiłku należnego za październik nadal stanowi podstawa ustalona dla poprzedniej niezdolności, czyli z pełnego etatu. Pracownica nie musi składać żadnego wniosku, ponieważ zachorowała już po wejściu w życie nowej ustawy. Gdyby nie uchwalono zmian, podstawa zasiłku za czas choroby w październiku zostałaby obliczona z nowego okresu, tj. sierpień–wrzesień, czyli z wynagrodzenia obniżonego.
przykład 4
Nie wszystkie warunki spełnione
Pracodawca na podstawie przepisów antykryzysowych obniżył pracownikom wymiar czasu pracy od 1 maja 2020 r. Pracownik zachorował w czerwcu br. Podstawa wymiaru wynagrodzenia chorobowego została ustalona z wynagrodzenia za maj, po okrojeniu etatu. Pracownik ten nie ma prawa do przeliczenia podstawy chorobowego, bo obniżka etatu nie nastąpiła w czasie trwania niezdolności do pracy i pobierania świadczenia, a to jest jeden z warunków.
Podstawa prawna
• art. 40, art. 43 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 870)
• art. 15g, 15gb, 15zf, art. 15zzzzzo ust. 2 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. poz. 374; ost.zm. Dz.U. poz. 1747)
