Po zmianie przepisów znoszących obowiązek wpisywania umów do ewidencji nie było wiadomo, jaki dokument przedstawić, by dzierżawca mógł być objęty ubezpieczeniem rolniczym. Organ na prośbę DGP rozwiewa wątpliwości.
31 lipca tego roku weszła w życie ustawa z 16 kwietnia 2020 r. o zmianie ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne oraz niektórych innych ustaw i wywołała nieoczekiwane wątpliwości dotyczące ubezpieczeń społecznych rolników. Chodzi o przewidziane w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników (dalej: u.s.r.) domniemanie, że dzierżawca gruntów prowadzi działalność rolniczą, a co za tym idzie – podlega ubezpieczeniu rolniczemu. Na skutek zmiany przepisów nie wiadomo było, jak potwierdzić istnienie dzierżawy. O wyjaśnienie zwróciliśmy się do KRUS.
Z mocy prawa lub na wniosek
Ubezpieczenie społeczne rolników obejmuje wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz ubezpieczenie emerytalno-rentowe. Można mu podlegać z mocy prawa lub na wniosek.
Zgodnie z przepisami u.s.r. ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu rolników podlega z mocy ustawy:
- rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny,
- domownik rolnika.
Będzie tak, gdy rolnik lub domownik nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo nie ma ustalonego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.
Tym ubezpieczeniom podlega także osoba o statusie pomocnika rolnika, ale ma ona prawo jedynie do jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej. Chodzi tu o osobę pełnoletnią wykonującą umowę o pomocy przy zbiorach. Przy czym podlega ona ubezpieczeniu od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia świadczenia pomocy przy zbiorach, a w przypadku gdy ta umowa nie określa tego dnia – od dnia zawarcia tej umowy. Wymienione osoby podlegają ubezpieczeniu z mocy samej ustawy, lecz dopuszcza ona objęcie także niektórych osób ubezpieczeniem na wniosek.
Z kolei ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu podlega z mocy ustawy:
- rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny,
- domownik rolnika,
- osoba pobierająca rentę strukturalną współfinansowaną ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich;
- małżonek osoby, o której mowa w poprzednim punkcie, jeżeli renta strukturalna współfinansowana ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich wypłacana jest ze zwiększeniem na tego małżonka.
Także w przypadku ubezpieczenia emerytalno-rentowego u.s.r. dopuszcza objęcie niektórych kategorii osób ubezpieczeniem rolniczym na wniosek.
Ważna definicja
We wszystkich rodzajach ubezpieczeń rolniczych pojawia się pojęcie rolnika oraz domownika. Przez rolnika rozumie się pełnoletnią osobę fizyczną, zamieszkującą i prowadzącą na terytorium Polski – osobiście i na własny rachunek – działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osobę, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia. Za domownika u.s.r. uznaje osobę bliską rolnikowi, która:
- ukończyła 16 lat,
- pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,
- stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.
Przy ocenie podlegania ubezpieczeniom rolniczym jedną z podstawowych kwestii, jakie trzeba stwierdzić, jest określenie, czy dana osoba wykonuje działalność rolniczą. Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników definiuje ją jako „działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej”.
Ustawa wprowadza w tym miejscu także pewne domniemania. Zgodnie z art. 38 pkt. 1 u.s.r. przy ustalaniu podlegania ubezpieczeniu domniemywa się, że właściciel gruntów zaliczonych do użytków rolnych lub dzierżawca takich gruntów, jeżeli umowa dzierżawy jest potwierdzona przez wójta, właściwego ze względu na miejsce położenia przedmiotu dzierżawy, prowadzi działalność rolniczą na tych gruntach. Przed 31 lipca przepis ten brzmiał jednak inaczej. Mówił on bowiem o właścicielu gruntów zaliczonych do użytków rolnych lub dzierżawcy takich gruntów, jeżeli dzierżawa była zarejestrowana w ewidencji gruntów i budynków, prowadzi działalność rolniczą na tych gruntach.
Obowiązujące do 31 lipca przepisy prawa geodezyjnego i kartograficznego przewidywały bowiem, że niektóre umowy dzierżawy podlegają rejestracji w ewidencji gruntów i budynków. Zgłoszenia umowy do ewidencji dokonywał wójt gminy, w której sporządzono umowę. Wspomnianą na początku ustawą nowelizacyjną z 16 kwietnia 2020 r. zmieniono jednak zakres informacji, które musi zawierać ewidencja. Dotychczas zgodnie z art. 20. ust. 1 pkt 6 musiała ona obejmować informacje dotyczące umów dzierżawy, jeżeli od wykazania takich informacji w ewidencji gruntów i budynków uzależnione jest nabycie praw wynikających z przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników, a także z przepisów o rozwoju obszarów wiejskich. Nowelizacja obowiązek ten zniosła, podobnie jak ten dotyczący np. wpisywana do niej informacji o znalezieniu się danego budynku w rejestrze zabytków. Twórcy ustawy nowelizacyjnej wyjaśniali w uzasadnieniu do jej projektu, że zaproponowane zmniejszenie zakresu informacyjnego ewidencji wynika przede wszystkim z postępu technologicznego oraz powszechnej cyfryzacji administracji publicznej. Ich zdaniem niezasadne jest tworzenie baz danych kopiujących informacje z innych rejestrów państwowych. Podkreślili, że bardziej logicznym rozwiązaniem jest prowadzenie baz danych przez organy merytorycznie – odpowiedzialne za daną materię – oraz tworzenie do nich powiązań informatycznych, które pozwolą na powiązanie rozproszonych informacji.
Każda, byle zgodna z przepisami
Wykreślenie jednak informacji o dzierżawie gruntów z ewidencji spowodowało, że nie do końca jasne było, jak w takiej sytuacji potwierdzić dla celów ubezpieczenia społecznego, że dzierżawa istnieje. Uzasadnienie do ustawy nowelizacyjnej, która wprowadziła też zmianę do u.s.r., na ten temat milczy. Wskazuje jedynie, że zmiana brzmienia art. 38 pkt 1 była konieczna ze względu na zmiany prawa geodezyjnego i kartograficznego. Zwróciliśmy się więc do KRUS z pytaniem, jaka forma potwierdzenia istnienia dzierżawy zostanie uznana przez kasę za wystarczającą do objęcia dzierżawcy ubezpieczeniem społecznym rolników. KRUS wyjaśnił, że skoro wspomniany przepis nie określa formy potwierdzania, kasa przyjmuje każdą, zgodną z przepisami prawa formę potwierdzenia umowy dzierżawy przez wójta, również w przypadku, gdy umowa dzierżawy jest opatrzona pieczęcią właściwego wójta, jego podpisem oraz datą jej potwierdzenia. [stanowisko]
Stanowisko Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z 10 sierpnia 2020 r. w sprawie potwierdzania umów dzierżawy wydane dla DGP
Zmienione przepisy art. 38 pkt 1 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników stanowią między innymi, iż przy ustalaniu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników domniemywa się, że dzierżawca gruntów rolnych prowadzi na tych gruntach działalność rolniczą, jeżeli umowa dzierżawy jest potwierdzona przez wójta właściwego ze względu na miejsce położenia gruntów. Powyższy przepis nie określa formy potwierdzania, w związku z czym KRUS przyjmuje każdą, zgodną z przepisami prawa formę potwierdzenia umowy dzierżawy przez wójta, również w przypadku, gdy umowa dzierżawy jest opatrzona pieczęcią właściwego wójta, jego podpisem oraz datą jej potwierdzenia.
Zawieszenie wypłaty
Zmianie uległy także zasady dotyczące zawieszania w całości wypłaty emerytury lub renty rolniczej. Dzieje się tak, jeżeli emeryt lub rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.
Zgodnie z 28 ust. 4 u.s.r. uznaje się, że emeryt lub rencista zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym i nie prowadzi działu specjalnego, nie uwzględniając:
• gruntów trwale wyłączonych z produkcji rolniczej na podstawie odrębnych przepisów, w tym zalesionych gruntów rolnych;
• gruntów i działów specjalnych należących do małżonka, z którym emeryt lub rencista zawarł związek małżeński po ustaleniu prawa do emerytury lub renty rolniczej z ubezpieczenia;
• własności (udziału we współwłasności) nieustalonej odpowiednimi dokumentami urzędowymi, jeżeli grunty będące przedmiotem tej własności (współwłasności) nie znajdują się w posiadaniu rolnika lub jego małżonka;
a także
• gruntów wydzierżawionych, na podstawie umowy pisemnej zawartej co najmniej na 10 lat, której zawarcie potwierdził wójt, właściwy ze względu na miejsce położenia przedmiotu dzierżawy, osobie niebędącej:
– małżonkiem emeryta lub rencisty,
– jego zstępnym lub pasierbem,
– osobą pozostającą z emerytem lub rencistą we wspólnym gospodarstwie domowym,
– małżonkiem osoby, o której mowa w poprzednich dwóch punktach.
Także w tym przypadku w poprzednim brzmieniu ustawy wójt potwierdzał dane zawarte w ewidencji, po zmianach zaś potwierdza zawarcie umowy dzierżawy.
Podstawa prawna
• art. 3, art. 6–7, art. 16, art. 28 i art. 38 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 174; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 782)
• ustawa z 16 kwietnia 2020 r. o zmianie ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 782)
• art. 20 ustawy z 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 276; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 782)
