Stopniowe zrównywanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn oraz weryfikacja przepisów dotyczących uwzględniania w systemie emerytalnym niektórych okresów sprawowania opieki, w szczególności nad osobami starszymi – takie rekomendacje wynikają z raportu przygotowanego przez Komisję Ekspertów ds. Osób Starszych działającą przy Rzeczniku Praw Obywatelskich.
Na zakończenie kadencji RPO opracowała ona listę najważniejszych wyzwań dotyczących sytuacji osób starszych w Polsce, a w rekomendacjach wskazała konieczne do podjęcia działania. Wiele z nich dotyczy kwestii zabezpieczenia społecznego.
Z raportu wynika, że w przyszłości będą zwiększać się nierówności w systemie emerytalnym ze względu na płeć. Obecnie przeciętna emerytura kobiet wynosi 66 proc. średniej emerytury mężczyzn. Różnica ta wynika z odmiennej sytuacji obydwu płci na rynku pracy i z regulacji w obrębie systemu emerytalnego.
Eksperci postulują stopniowe zrównywanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn. Rekomendują też zweryfikowanie przepisów dotyczących uwzględniania w systemie emerytalnym niektórych okresów sprawowania opieki (w tym nad osobami dorosłymi), okresów pobierania zasiłku opiekuńczego oraz czasu opieki nad dzieckiem w wieku do lat trzech przed 1999 r.
Z zaleceń autorów raportu wynika, że należy też poprawić sytuację kobiet na rynku pracy przez usuwanie barier aktywności zawodowej, w tym zwłaszcza przez rozwój instytucji edukacyjno-opiekuńczych dla dzieci oraz usług opiekuńczych dla osób dorosłych wymagających opieki, elastyczną organizację czasu pracy oraz promocję partnerskiego modelu rodziny, a także poprzez zmniejszanie różnic płacowych.
Kolejnym wyzwaniem w ocenie komisji jest niedostateczne informowanie o zasadach i regulacjach dotyczących świadczeń z systemu zabezpieczenia społecznego. Tymczasem wiedza o terminach oraz przepisach związanych z momentem przejścia na emeryturę może mieć znaczenie zarówno przy podejmowaniu decyzji o emeryturze, jak i przy ustalaniu wysokości świadczenia.
Eksperci sugerują, że do odpowiedniego przygotowania przyszłych emerytów potrzeba przede wszystkim edukacji na wczesnym etapie, która pozwoli na podejmowanie świadomych decyzji o przechodzeniu na emeryturę na określonych warunkach.
Komisja zwraca też uwagę na niedostateczne sposoby identyfikowania osób szczególnie zagrożonych ubóstwem ze względu na niewystarczające dochody z systemu ubezpieczenia społecznego. Chodzi o osoby mieszkające samotnie, na wsi, mające wykształcenie podstawowe (w większości kobiety). System wsparcia takich osób nie funkcjonuje dobrze. Dlatego w ocenie ekspertów należałoby wzmocnić rolę systemu pomocy społecznej przy jednoczesnej współpracy lokalnych organizacji, grup nieformalnych, wolontariatu i sieci samopomocowych. Kluczowe zdaniem komisji jest identyfikowanie osób będących (lub mogących być) w najtrudniejszej sytuacji materialnej, pozbawionych możliwości otrzymywania wsparcia w jakiejkolwiek formie (w tym także wsparcia rodziny). Następnie, jak wskazują eksperci, należy opracować zindywidualizowane metody pomocy, które pozwolą zapewnić tym osobom godny poziom życia.
Petenci zwracający się do Rzecznika Praw Obywatelskich wskazują też m.in. na niski poziom świadczeń z pomocy społecznej. Jest to szczególnie dotkliwe dla osób z niepełnosprawnościami i w starszym wieku, bo oprócz środków na pokrycie kosztów codziennego utrzymania potrzebują one pieniędzy na zakup regularnie przyjmowanych leków.
W rekomendacjach wskazano na konieczność wzrostu wysokości świadczeń. Powinny być one też bardziej dostosowane do poszczególnych grup odbiorców. Wskazane byłoby też, aby pracownicy socjalni mieli odpowiednią wiedzę o seniorach mieszkających na ich obszarze działania – ilu ich jest, jaka jest ich sytuacja rodzinna i bytowa, czy potrzebują wsparcia i w jakiej formie. Zdaniem ekspertów należałoby te informacje aktualizować co pół roku.