Zmieniła się wykładnia przepisów tarczy antykryzysowej i ZUS domaga się oddania wypłaconych wcześniej świadczeń wraz z odsetkami. Podstawy do takiego działania są jednak wątpliwe.
Między wspólnikami spółek jawnych i cywilnych różnice są niewielkie, ale potrafią być istotne, tak jak w przypadku świadczenia postojowego. ZUS nie chce wypłacać świadczeń postojowych wspólnikom spółek jawnych, podczas gdy wspólnicy spółki cywilnej otrzymują je bez problemu. Co ciekawe, na początku obowiązywania specustawy o COVID-19 postojowe dostawała też ta pierwsza grupa. Teraz ZUS żąda zwrotu wypłaconych kwot, ale robi to bezprawnie. W podobnej sytuacji mogli się znaleźć także wspólnicy spółek komandytowych, partnerskich lub jednoosobowych z ograniczoną odpowiedzialnością.

Tylko osoba fizyczna

W myśl art. 15zq specustawy o COVID-19 świadczenie postojowe przysługuje m.in. osobie prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów prawa przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych. Świadczenie przysługuje, gdy w następstwie wystąpienia COVID-19 doszło do przestoju w działalności, a jej prowadzenie rozpoczęło się przed 1 kwietnia 2020 r. Dodatkowe warunki przyznania świadczenia dotyczą zawieszenia prowadzenia działalności i ewentualnie przychodu z niej, podlegania ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu, a także zamieszkania na terenie Polski i obywatelstwa, ale nie są to kwestie kluczowe dla niniejszego tekstu.
Świadczenie postojowe wynosi zazwyczaj 2080 zł i można je otrzymać trzy razy.
Podsumowując, można stwierdzić, że świadczenie postojowe przysługuje osobom fizycznym (inne podmioty – w tym spółki – nie mają obywatelstwa lub pobytu), które prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą.
Zgodnie z art. 4 ust. 1 i 2 prawa przedsiębiorców przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą. Przedsiębiorcami są także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. W efekcie zgodnie z tym przepisem osoba fizyczna może prowadzić działalność gospodarczą samodzielnie lub w ramach spółki cywilnej.
W przypadku spółek jawnych, komandytowych, partnerskich i z ograniczą odpowiedzialnością przedsiębiorcą jest spółka i to ona wykonuje działalność gospodarczą, a nie jej wspólnicy. W efekcie wspólnicy tych spółek nie mają prawa do świadczenia postojowego, gdyż nie mają statusu przedsiębiorcy. Prawa do świadczenia postojowego nie ma także spółka, która, co prawda, jest przedsiębiorcą, ale nie jest osobą fizyczną.

Ważny kod

Początkowo ZUS nie robił przeszkód i wypłacał świadczenia postojowe także wspólnikom spółek innych niż spółka cywilna, po czym odkrył, że się ono nie należy. ZUS odmawiał wypłaty dla wszystkich zgłoszonych do ZUS z kodem 05 43 00, gdzie:
  • 05 43 oznacza: wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólnicy spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej,
  • 0 oznacza: osoba, która nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty,
  • kolejne 0 oznacza: osoba nieposiadająca orzeczenia o niepełnosprawności lub osoba, która posiada orzeczenie i nie przedłożyła go płatnikowi składek.
W efekcie wciąż były wypłacane świadczenia osobom, które miały ustalone prawo do emerytury lub renty albo miały orzeczenie o niepełnosprawności – np. wspólnik spółki jawnej mający orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności definiowany jest kodem 05 43 02. ZUS dość szybko dostrzegł jednak ten niuans i ujednolicił zasady – zaprzestał wypłat postojowego na rzecz wszystkich wspólników spółek innych niż cywilna. Pozostał jednak problem świadczeń wypłaconych we wcześniejszym okresie.

Żądanie zwrotu

Obecnie ZUS domaga się zwrotu świadczeń postojowych wypłaconych wspólnikom spółek innych niż cywilne, nazywając te świadczenia nienależnymi. Oczywiście – według pisma ZUS – zwrotu należy dokonać wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Organ rentowy zastrzega przy tym, że w przypadku braku dobrowolnej wpłaty postojowe będzie potrącone ze świadczeń wypłacanych z ubezpieczeń społecznych, a w przypadku ich braku stosowne kwoty będą ściągane w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Mamy uzasadnienie jednej z takich decyzji. Czytamy w nim to, co zostało wyżej przedstawione – to znaczy, że prawo do postojowego mają osoby fizyczne będące indywidualnymi przedsiębiorcami lub wspólnikami spółek cywilnych. W przypadku pozostałych spółek przedsiębiorcą jest spółka, a ta nie jest osobą fizyczną. Uzasadnienie kończy się stwierdzeniem, zgodnie z którym wspólnicy spółek innych niż cywilna zobowiązani są do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń postojowych wraz z odsetkami, a przedawnienie wynosi trzy lata. Oczywiście od decyzji ZUS można się odwołać (mamy na to miesiąc). Ale czy znajdziemy odpowiednie argumenty?

Co mówią przepisy

Na mocy art. 15zx specustawy o COVID-19 osoba, która pobrała nienależnie świadczenie postojowe, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Oznacza to faktycznie, że ten, kto pobrał nienależne świadczenie postojowe, jest obowiązany do jego zwrotu.
Chodzi jednak o definicję świadczenia postojowego zawartą w art. 15zx ust. 2 specustawy o COVID-19. Zgodnie z tym przepisem za nienależnie pobrane świadczenie postojowe uważa się świadczenie:
  • przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych oświadczeń lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenie lub odpowiednio zleceniodawcę lub zamawiającego,
  • wypłacone osobie innej niż osoba uprawniona z przyczyn niezależnych od ZUS.
Tymczasem wspólnicy spółek jawnych (i pozostałych) nie składali fałszywych oświadczeń i dokumentów. Nie wprowadzali też organu rentowego w błąd. Od początku przyznawali, kim są (np. wspólnikami spółek jawnych) i na tej podstawie ZUS wypłacał im świadczenie postojowe.
Świadczenie można, co prawda, uznać za wypłacone innej osobie niż uprawniona (wspólnicy spółek innych niż cywilna nie są przecież uprawnieni), ale przepis wyraźnie zastrzega, że wypłata powinna nastąpić z przyczyn niezależnych od ZUS. Tymczasem „winnym” wypłaty jest właśnie organ rentowy, który świadczenia wypłacał na podstawie stosowanej wtedy wykładni i to on odpowiada za poprawność merytoryczną decyzji. Tym samym uznać należy, że wypłata na rzecz osoby nieuprawnionej nastąpiła z przyczyn zależnych od ZUS.
Oznacza to, że ZUS ma nikłe podstawy do żądania zwrotu świadczenia postojowego od wspólników spółek innych niż cywilna. Widać to nawet w decyzji ZUS, w której, co prawda, przytoczony został art. 15zx spec ustawy o COVID-19, ale tylko z numeru – treść przepisu nie została przytoczona nawet w uzasadnieniu. Stało się tak dlatego, że treść ta stoi w sprzeczności z żądaniem zwrotu.

Wypłata nie była nienależna

Co do zasady, jeżeli świadczenie było nienależne – powinno być zwrócone. Jeżeli jednak ustawodawca zdefiniował, kiedy świadczenie jest nienależne (zapewne to błąd ustawodawcy, ale nie można tego zakładać z uwagi na dogmat racjonalności ustawodawcy), to ZUS jest związany tym przepisem i nie powinien teraz żądać zwrotu świadczenia z odsetkami. Skoro bowiem ZUS wypłacał świadczenie zgodnie z przyjętą przez siebie interpretacją, bez winy zainteresowanego, to odsetki nie powinny być naliczane, chyba że środki nie zostaną zwrócone w wyznaczonym terminie. Oczywiście z art. 15zx ust. 3 specustawy o COVID-19 wynika, że odsetki są naliczane od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu wypłaty świadczenia postojowego do dnia zwrotu, ale powoływanie się na art. 15zx specustawy o COVID-19 jest w tym przypadku co najmniej dyskusyjne, bo zgodnie z tym przepisem nie doszło do nienależnej wypłaty. ©℗
Stanowisko ZUS dla DGP z 18 sierpnia 2020 r. w sprawie nieprzysługiwania świadczenia postojowego wspólnikom spółek
Zgodnie z przepisami Tarczy antykryzysowej1 uprawnione do świadczenia postojowego są osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych. Tym samym świadczenie postojowe przysługuje osobom, o których mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych2.
Wspólnicy spółki komandytowej, spółki jawnej, spółki partnerskiej i jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są na gruncie ubezpieczeń społecznych wykazani jako odrębna grupa w art. 8 ust. 6 pkt. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Wyjątkiem są osoby korzystające z tzw. ulgi na start, czyli osoby, które podjęły prowadzenie działalności gospodarczej po raz pierwszy albo podejmują ją ponownie po upływie co najmniej 60 miesięcy od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia i nie wykonują jej na rzecz byłego pracodawcy, gdyż osoby te prowadzą działalność gospodarczą na podstawie Prawa przedsiębiorców (art. 18 ust. 1 tej ustawy).
Tym samym prawo do świadczenia mają wyłącznie osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (art. 4 ust. 1 Prawa przedsiębiorców) oraz wspólnicy spółek cywilnych (art. 4 ust. 2 Prawa przedsiębiorców).
Przedsiębiorcą w rozumieniu Prawa przedsiębiorców jest także osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą (art. 4 ust. 1 ustawy), a więc spółka, a nie jej wspólnik. Świadczenie postojowe jest pomocą kierowaną do osób fizycznych będących przedsiębiorcami, a nie do spółek.
Dlatego świadczenie to nie przysługuje wspólnikom wymienionych wyżej spółek podlegających wpisowi do KRS.
Podstawa prawna
1 art. 15 zq pkt 1 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 374 z późn. zm.)
2 art. 8 ust. 6 pkt. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r poz. 266 z późn. zm.)
Podstawa prawna
•art. 15zq i art. 15zx ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. poz. 374; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1086; spec ustawa o COVID-19)
•art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z 6 marca 2018 r. ‒ Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1292; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1086)