Zdaniem Sądu Najwyższego taka osoba może współpracować jedynie z samą spółką z ograniczoną odpowiedzialnością. Takie stanowisko budzi jednak wątpliwości.
Określenie tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym przez małżonka jedynego wspólnika spółki z o.o. budzi kontrowersje oraz spory z ZUS. W orzecznictwie Sądu Najwyższego stwierdzono, że nieuzasadnione jest uznawanie go za osobę współpracującą z tym wspólnikiem i podlegającą z tego powodu ubezpieczeniom społecznym, natomiast nie jest wykluczone podleganie przez niego tym ubezpieczeniom jako pracownikowi spółki. Rozstrzygnięcie to budzi jednak wątpliwości.
Wola stron bez znaczenia
Współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej może stanowić podstawę podlegania ubezpieczeniom społecznym. Jest to swoista instytucja prawa ubezpieczeń społecznych wynikająca z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Artykuł 6 ust. 1 pkt 4 tej ustawy systemowej przewiduje bowiem, że obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym osoby współpracujące z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność. Osoby współpracujące są objęte ubezpieczeniami społecznymi oraz ubezpieczeniem zdrowotnym od rozpoczęcia współpracy do dnia jej zakończenia.
Definicja, kogo należy rozumieć przez osobę współpracującą, zawarta jest w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej. Wskazano tam, że za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę, ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności.
Z brzmienia tego przepisu wynika więc, że o statusie osoby współpracującej decydują trzy przesłanki:
- bycie w kręgu osób bliskich konkretnie wymienionych w przepisie,
- pozostawanie członka rodziny we wspólnym gospodarstwie domowym,
- współpraca przy prowadzeniu działalności pozarolniczej.
Zatem tylko osoby powiązane węzłem pokrewieństwa lub powinowactwa tworzące wspólne gospodarstwo domowe będą podlegać ubezpieczeniom społecznym jako współpracujące przy tej działalności. Nie ma przy tym wątpliwości, że wszystkie wskazane przesłanki muszą być spełnione łącznie.
Istotne jest także, że jeśli warunki z art. 8 ust. 11 ustawy systemowej zostały spełnione, to tytuł ubezpieczenia społecznego powstaje z mocy prawa. Wola stron nie ma tu więc decydującego znaczenia.
Pracowniczy tytuł dopuszczalny
W praktyce powstają problemy, jak zakwalifikować sytuację, gdy chodzi o małżonka jedynego wspólnika spółki z o.o. Wspólnik taki zgodnie bowiem z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej jest uznawany za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność. Czy zatem małżonek takiego wspólnika możne być uznany za osobę współpracującą z tym wspólnikiem w rozumieniu art. 8 ust. 11? Kwestia nie jest jednoznaczna. Niemniej jednak Sąd Najwyższy doszedł do wniosku, że tytułem ubezpieczenia społecznego dla małżonka takiego wspólnika nie może być współpraca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność. Wynika to z uzasadnienia wyroku SN z 20 sierpnia 2019 r., sygn. akt II UK 74/18, gdzie stwierdzono, że wsparcie udzielane jedynemu wspólnikowi spółki z o.o. przy prowadzeniu spraw spółki przez bliską mu osobę pozostającą z nim we wspólnym gospodarstwie domowym nie jest współpracą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej. Zarazem SN wyraził pogląd, że wsparcie takie może być realizowane w ramach umowy o pracę ze spółką i wówczas stanowi pracowniczy tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym. SN uznał, że prawidłowe odczytanie art. 8 ust. 6 pkt 4 i art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej prowadzi do wniosku, iż chodzi w nich tylko o osoby fizyczne. Zatem to one podlegają ubezpieczeniom społecznym, a nie np. spółki z o.o. Potwierdza to także stanowisko SN wyrażone w wyroku z 3 lipca 2019 r., sygn. akt II UK 24/18. Podkreślano w nim odrębność podmiotową wspólnika i spółki z o.o., podnosząc, że to nie jedyny wspólnik, lecz spółka prowadzi działalność gospodarczą. Dlatego też zdaniem SN nie można przyjąć, że w ogóle możliwa jest współpraca między małżonkiem a tym wspólnikiem w rozumieniu wymienionych przepisów. Możliwa jest jedynie jego współpraca ze spółką z o.o., jednak taka współpraca nie jest objęta treścią art. 8 ust. 11 ustawy systemowej. Ponadto, według Sądu Najwyższego, w razie zawarcia przez małżonka jedynego wspólnika spółki z o.o. umowy o pracę z tą spółką tytułem jego podlegania ubezpieczeniom społecznym będzie stosunek pracy, zwłaszcza jeśli umowa ta była realizowana w sposób zgodny z art. 22 par. 1 kodeksu pracy, tj. przy osobistym, odpłatnym świadczeniu pracy w warunkach podporządkowania kierownictwu pracodawcy.
Ważne jednak realia
Rozstrzygnięcie to, choć logiczne, jest jednak oderwane od realiów życia społecznego i gospodarczego. Odbiega też od faktycznego układu relacji takich osób, gdy jednoosobowy wspólnik spółki z o.o. w rzeczywistości prowadzi działalność zarobkową na swój rachunek. korzystając jedynie ze struktury formalno-prawnej spółki z o.o. Podobnie jego małżonek pozostający z jedynym wspólnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym faktycznie również działa w celu korzystania z owoców tej działalności. Nie można też zapominać, że specyficzne uregulowanie tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym przez jedynego wspólnika spółki z o.o. zostało uznane za zgodne z Konstytucją RP przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 25 września 2014 r., sygn. akt SK 4/12. Dlatego też nie można się dziwić, że ZUS upatruje faktycznej współpracy między wspólnikiem jednoosobowej spółki z o.o. a jego małżonkiem na takich samych zasadach, jak to ma miejsce w przypadku innych osób prowadzących pozarolniczą działalność. W mojej ocenie wnioskowanie to również zasługuje na uwzględnienie. Ponadto odwołanie się przez SN do istnienia rzekomego podporządkowania pracowniczego w stosunkach między wspólnie zamieszkującymi małżonkami działającymi dla uzyskania własnego zysku jest iluzoryczne i zupełnie sprzeczne z doświadczeniem życiowym i zdrowym rozsądkiem, które także należy wykorzystywać przy rozstrzyganiu sporów sądowych.
wAŻNE Zdaniem SN małżonek jedynego wspólnika może być zatrudniony przez jego spółkę i podlegać ubezpieczeniom jako pracownik.
Podstawa prawna
• art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 8 ust. 6 pkt 4 i 11 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 266; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 2070)
• art. 22 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. ‒ Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320)
