Zdaniem Krajowej Rady Komorniczej pracownik ma do wniosku dołączyć dowody, że jest uprawniony do większej ochrony przed egzekucją. Nie wynika to jednak z przepisu i jest sprzeczne ze stanowiskiem UODO.
W maju wprowadzono przejściowo – w związku z epidemią związaną z COVID-19 –możliwość podwyższenia kwoty wolnej od potrąceń z wynagrodzenia za pracę. Artykuł 52 ustawy z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. poz. 875, dalej: tarcza 3.0) jest niestety bardzo lakoniczny. Wynika z niego bowiem jedynie, że jeżeli z powodu podjętych na terytorium RP działań służących zapobieganiu zarażeniem wirusem SARS-CoV-2 pracownikowi zostało obniżone wynagrodzenie lub jego członek rodziny utracił źródło dochodu, kwoty wolne od potrąceń określone w art. 871 par. 1 kodeksu pracy (dalej: k.p.) ulegają zwiększeniu o 25 proc. na każdego nieosiągającego dochodu członka rodziny, którego pracownik ten ma na utrzymaniu.

Jak działają pracodawcy

Powyższa regulacja kreuje obowiązek pracodawcy, a nie uprawnienie wnioskowe, zależne od działania pracownika. W przepisie posłużono się bowiem zwrotem „kwoty ulegają zwiększeniu”, co wskazuje na działanie niejako automatyczne, a to oznacza konieczność podjęcia przez pracodawcę co najmniej działań o charakterze informacyjnym. Zatem w praktyce może nie być wniosku pracownika, a już tym bardziej dołączonych do niego dokumentów potwierdzających okoliczności wynikające z art. 52 tarczy 3.0. Najczęściej wygląda to następująco:
1) pracodawca robi akcję informacyjną, np. wysyłając e-mailing o wprowadzeniu takiej możliwości w prawie,
2) pracodawca udostępnia wzór/formularz oświadczenia, który powinny złożyć osoby zainteresowane uprawnieniem,
3) przy składaniu formularza przez pracowników pracodawca weryfikuje fakty zaznaczone w jego treści, nie zbierając przy tym jednak żadnych dodatkowych dokumentów.
Działanie powyższe jest zgodne ze stanowiskiem Urzędu Ochrony Danych Osobowych wydanym na prośbę DGP (zob. „Podwyższanie kwot wolnych od potrąceń – mamy pierwsze urzędowe interpretacje”, dodatek Kadry i Płace z 4 czerwca 2020 r., DGP nr 108). Z wyjaśnień UODO wyraźnie wynika, że dodatkowe dokumenty mogą być okazywane służbom kadrowo-płacowym pracodawcy tylko do wglądu. Zatem pracodawca nie powinien kserować przyniesionych świadectw pracy małżonka czy pełnoletnich dzieci osoby zatrudnionej ani też aktów stanu cywilnego jej bliskich.

Żądania komorników

Niestety wprowadzenie art. 52 tarczy 3.0 nie pociągnęło za sobą żadnych zmian w procedurze egzekucyjnej. Obowiązki pracodawców wobec komorników nie zostały zmodyfikowane. Zatem stosując ww. przepis, muszą oni tylko poinformować komornika o zmianie okoliczności związanych z daną egzekucją, co wynika z art. 882 par. 2 kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.). Wystarczające jest więc wysłanie pisma, z którego treści będzie wynikało, że kwota wolna konkretnego dłużnika została podwyższona w związku z ww. przepisem. Obowiązku informacyjnego wynikającego z k.p.c. nie można bowiem utożsamiać z koniecznością przesłania do komornika: po pierwsze – wniosku pracownika, a po drugie – dokumentów stanowiących dowody na okoliczności przedstawione we wniosku. Tymczasem zdarzają się już przypadki, gdy komornik takich dokumentów żąda. A jak wynika ze stanowiska KRK – samorząd zawodowy komorników zdaje się uznawać takie żądanie za dopuszczalne. Z przekazanych DGP wyjaśnień można bowiem wyczytać, że komornik ma prawo kontrolować, czy pracodawca prawidłowo zweryfikował dokumenty dołączone do wniosku pracownika, a to oznacza, że musiałby dokumenty te (ew. ich kopie) posiadać, bo bez nich kontrola byłaby niemożliwa. To zaś w oczywisty sposób sprzeczne jest z poglądem UODO. Również Ministerstwo Sprawiedliwości w swoim stanowisku nie idzie tak daleko i sugeruje jednocześnie inny tryb pozyskiwania informacji przez komorników, tj. na podstawie art. 761 k.p.c. Mogą je uzyskać nie tylko od pracodawcy, lecz także od innych podmiotów, nieuczestniczących w postępowaniu egzekucyjnym, np. od pracodawcy zwolnionej żony pracownika.
W przepisach procedury cywilnej brakuje podstaw prawnych do takich żądań, a więc także ich niewykonanie nie powinno grozić karą grzywny z art. 886 k.p.c. w wysokości do 5000 zł. Takowe mogą być bowiem nakładane jedynie w przypadku niewykonania obowiązków z art. 882 k.p.c., a wysłanie informacji przez pracodawcę z pewnością stanowi realizację określonych tam powinności.
Poza tym w wielu przypadkach pracodawcy nie będą żądać dodatkowych dokumentów od pracowników, gdyż mogą ustalić samodzielnie stan faktyczny i potwierdzić go na podstawie już posiadanych danych osobowych (np. w „Płatniku” mają zgłoszenia dzieci pracownika do ZUS, a pozostałe ich dane – w systemie kadrowym).
Stanowisko KRK z 19 czerwca 2020 r. w sprawie podwyższania kwoty wolnej od potrąceń w związku z COVID-19
Nowe przepisy sformułowane w tarczy 3.0 to ogromne wyzwanie dla komorników. (...) Istnieje obawa, że nowe przepisy będą nadużywane w celu pokrzywdzenia wierzycieli. Będziemy więc w każdym przypadku weryfikować, czy podwyższenie kwoty wolnej od egzekucji nastąpiło zgodnie z nowymi przepisami, obniżenie wynagrodzenia czy utrata pracy z innego powodu nie daje bowiem już do tego prawa. Może się bowiem okazać, iż w niektórych przypadkach powiększenie kwoty wolnej od zajęcia wynagrodzenia za pracę będzie powodować, iż jeden z podstawowych i stosunkowo mało dolegliwych sposobów egzekucji w czasie trwania epidemii przestanie funkcjonować.
W praktyce z wnioskiem o uwzględnienie zwiększonej o 25% kwoty minimalnego wynagrodzenia wolnej od egzekucji na podstawie art. 52 noweli pracownik powinien wystąpić do pracodawcy, który realizuje egzekucyjne zajęcie wynagrodzenia za pracę przez przekazanie zajętych kwot tego wynagrodzenia wierzycielowi albo komornikowi (art. 881 § 2 k.p.c.). Do wniosku w tym przedmiocie pracownik powinien załączyć dokumenty, stanowiące dowód, że obniżenie jego wynagrodzenia nastąpiło z powodu podjętych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działań służących zapobieganiu zarażeniem wirusem SARS-CoV-2. Należeć do nich będzie pisemne porozumienie, zawarte przez pracodawcę z organizacjami związkowymi albo z zakładową organizacją związkową, albo z przedstawicielami pracowników albo złożone pracownikowi pisemne oświadczenie pracodawcy o wypowiedzeniu zmieniającym. Ponadto do wniosku o uwzględnienie zwiększonej kwoty minimalnego wynagrodzenia pracownik powinien dołączyć dokumenty wskazujące, że wymieniony przez niego członek rodziny należy do kręgu osób wymienionych w art. 52 ust. 2 i 3 noweli wraz z oświadczeniem, że pozostaje on na utrzymaniu pracownika. Można zatem powiedzieć, że na pracowniku spoczywa ciężar udowodnienia okoliczności stanowiących podstawę zwiększenia kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę na mocy art. 52 noweli. Brak takich dokumentów powoduje oddalenie wniosku pracownika o uwzględnienie zwiększonej kwoty minimalnego wynagrodzenia. Na pracodawcy ciąży obowiązek weryfikacji dołączonych do takiego wniosku dokumentów pod względem ich autentyczności i zgodności z prawdą. Wszystkie czynności pracodawcy związane z zastosowaniem art. 52 noweli podlegają kontroli pracownika, wierzyciela i komornika.
Stanowisko MS z 22 czerwca 2020 r. w sprawie podwyższania kwoty wolnej od potrąceń w związku z COVID-19
Treść [art. 52 tarczy 3.0 – red.] podyktowana została ważnymi względami społecznymi związanymi ze skutkami szerzenia się COVID-19. Komornik sądowy jest obowiązany do wykonywania tytułów wykonawczych, m.in. poprzez egzekucję skierowaną do wynagrodzenia za pracę dłużnika. W aktualnym stanie prawnym komornik sądowy dysponuje instrumentami umożliwiającymi prowadzenie egzekucji z wynagrodzenia za pracę w sposób rzetelny, pomimo podnoszonych głosów wskazujących na to, że przepis art. 52 ustawy Tarcza 3.0 skonstruowany w Ministerstwie Rozwoju nie jest wystarczająco precyzyjny. W konsekwencji przepis ten może być wykładany w sposób racjonalny.
W ocenie Ministerstwa Sprawiedliwości takie rzetelne postępowanie komorników sądowych w odniesieniu do stanów faktycznych objętych hipotezą wyżej wskazanego przepisu jest możliwe przede wszystkim poprzez skorzystanie przez komornika z szerokiego instrumentarium pozyskiwania wiedzy o stanie majątkowym dłużnika, przewidzianego w art. 761 Kodeksu postępowania cywilnego, w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych (t.j. Dz.U z 2020 r. poz. 121). Zgodnie z § 1 wyżej wskazanego artykułu organ egzekucyjny, a więc także komornik, może żądać od uczestników postępowania złożenia wyjaśnień. Natomiast w myśl § 11 organ egzekucyjny (komornik) może żądać od wskazanych w nim podmiotów oraz od innych instytucji i osób nieuczestniczących w postępowaniu, informacji dotyczących stanu majątkowego dłużnika lub umożliwiających identyfikację składników jego majątku oraz danych adresowych w zakresie niezbędnym do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.