Podmioty z udziałem JST nie powinny występować o wsparcie, które jest adresowane do mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Jeśli jednak taką pomoc uzyskały, to w zasadzie powinny ją zwrócić i wystąpić o środki we właściwym trybie.
W branży komunalnej po uruchomieniu programu określanego jako Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Mikro, Małych i Średnich firm pojawiły się wątpliwości, czy spółki komunalne mogą być jego beneficjentami. ramka 1 Jak można przypuszczać, ich głównym źródłem było to, że w środkach masowego przekazu w większości przypadków definicje: mikroprzedsiębiorcy oraz małego i średniego przedsiębiorcy (MSP) były przedstawiane głównie poprzez podanie kryterium liczby zatrudnionych oraz wysokości obrotów i sumy bilansowej (czyli w sposób analogiczny, jak czyni to art. 7 ustawy – Prawo przedsiębiorców), lecz bez czynienia dodatkowych zastrzeżeń. Na tym tle zrodziły się pytania, czy spółki komunalne, które spełniają tak określone kryteria dla małych i średnich przedsiębiorstw, mogą być beneficjentami programu PFR dla MSP, czy też powinny ubiegać się o pomoc przewidzianą dla dużych firm. W związku z tym, że niedawno – po dłuższym czasie oczekiwania na zgodę ze strony Komisji Europejskiej – PFR uruchomił program dla tych ostatnich, warto przyjrzeć się sytuacji spółek komunalnych.

Ramka 1

Dotychczasowe problemy i ryzyko
W maju informowaliśmy o tym, że przedsiębiorstwa komunalne nie mogą korzystać z programu pomocowego PFR przeznaczonego dla MSP. Spółki samorządowe alarmowały, że przez brak wsparcia wisi nad nimi widmo niewypłacalności. Ich obawy dotyczyły także tego, że zostaną uznane na gruncie prawa UE za przedsiębiorstwa w trudnej sytuacji, co może dla nich oznaczać m.in. problemy z uzyskaniem kredytów bankowych (z uwagi na brak zdolności kredytowej) czy niemożność aplikowania o środki unijne w przyszłości. Problem ten powinna zażegnać nowa Tarcza Finansowa PFR dla Dużych Firm.

Kwalifikacja podmiotu

Z uwagi na to, że instrumenty przewidziane w tarczach finansowych PFR stanowią rodzaj pomocy publicznej, dla określenia statusu danego podmiotu – jako MSP czy dużego przedsiębiorcy – i tym samym wyboru właściwego dla tego podmiotu programu PFR istotne znaczenie mają przepisy zawarte w załączniku I do rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (dalej jako rozporządzenie pomocowe). W tym miejscu należy dodać, że przepisy rozporządzeń unijnych, a co za tym idzie także rozporządzenia pomocowego, stanowią źródło prawa powszechnie obowiązującego i należy je stosować bezpośrednio.
Rozporządzenie pomocowe w załączniku I definiuje MSP poprzez określenie pułapów zatrudnienia oraz pułapów finansowych odnoszących się do przychodów i sumy bilansowej, ale jednocześnie zawiera przepisy szczegółowe, które również należy brać pod uwagę przy ustalaniu statusu danego przedsiębiorcy. W tym zakresie dla spółek komunalnych szczególnie istotne znaczenie ma art. 3 ust. 4 załącznika I do rozporządzenia pomocowego, zgodnie z którym: „Poza przypadkami określonymi w ust. 2 akapit drugi przedsiębiorstwa nie można uznać za małe lub średnie przedsiębiorstwo, jeżeli 25% lub więcej kapitału lub praw głosu kontroluje bezpośrednio lub pośrednio, wspólnie lub indywidualnie, co najmniej jeden organ publiczny”. Innymi słowy, z wyjątkami określonymi w art. 3 ust. 2 akapicie drugim załącznika I do rozporządzenia pomocowego, spółka kapitałowa, w której 25 proc. lub więcej kapitału zakładowego lub praw do głosowania na zgromadzeniu wspólników lub walnym zgromadzeniu jest kontrolowane bezpośrednio lub pośrednio, wspólnie lub indywidualnie przez jeden lub kilka podmiotów publicznych (w tym jednostki samorządu terytorialnego), będzie – niezależnie od liczby pracowników oraz wysokości obrotów i sumy bilansowej – traktowana jako duży przedsiębiorca.
Omawiane przepisy załącznika I do rozporządzenia pomocowego znajdują odbicie w opracowanym przez PFR Regulaminie ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Dużych Firm” (dalej jako regulamin). Zgodnie z par. 3 ust. 15 regulaminu: „Zawsze Dużym Przedsiębiorcą będzie taki podmiot, którego 25% lub więcej kapitału lub praw głosu jest kontrolowane bezpośrednio lub pośrednio, wspólnie lub indywidualnie, przez co najmniej jeden organ publiczny, w tym szczególności przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego, chyba że organ ten jest on Inwestorem niebędącym Przedsiębiorstwem Powiązanym (np. sytuacja, w której pomiędzy (i) jednostką samorządu terytorialnego, której budżet nie przekracza rocznie równowartości w PLN kwoty 10.000.000 EUR oraz liczba mieszkańców nie przekracza 5.000 mieszkańców a (ii) jej spółką komunalną nie występuje żaden ze związków wskazanych w definicji Przedsiębiorstwa Powiązanego)”. W odniesieniu do zacytowanego fragmentu regulaminu warto zwrócić uwagę, że przewidziane w nim odstępstwo od reguły kwalifikowania przedsiębiorców z 25-proc. lub większym udziałem podmiotów publicznych do grona dużych firm oraz podany w jego treści przykład stanowią odzwierciedlenie wyjątku przewidzianego w art. 3 ust. 4 załącznika I do rozporządzenia pomocowego (a dookreślonego w jego art. 3 ust. 2 akapit 2). Ponadto analogiczne postanowienia do tych zaprezentowanych powyżej zostały zawarte w aktualnie obowiązującym regulaminie właściwym dla Tarczy Finansowej PFR dla MSP (par. 10 ust. 14 oraz 15).
Podsumowując, spółki komunalne z uwagi na ich związek z podmiotem publicznym (jednostką samorządu terytorialnego) w większości przypadków trzeba kwalifikować jako dużych przedsiębiorców – i to bez względu na liczbę pracowników oraz wysokość obrotów i sumy bilansowej. Z tego względu spółkom komunalnym zasadniczo dedykowany jest program PFR przeznaczony dla dużych firm. Natomiast spółka komunalna będzie mogła skorzystać z Tarczy Finansowej PFR dla MSP tylko wtedy, gdy:
1) spełni kryteria dla MSP odnoszące się do stanu zatrudnienia oraz wysokości obrotów i sumy bilansowej (przy odpowiednim uwzględnieniu danych dotyczących ewentualnych przedsiębiorstw powiązanych i partnerskich) oraz
2) zajdzie w stosunku do niej wyjątek przewidziany w art. 3 ust. 2 akapit 2 załącznika I do rozporządzenia pomocowego. Będzie tak wówczas, gdy jej udziałowcem będzie gmina o liczbie mieszkańców poniżej 5 tys. i budżecie poniżej 10 mln euro oraz pomiędzy taką gminą a spółką komunalną nie wystąpi powiązanie w rozumieniu art. 3 ust. 3 załącznika I rozporządzenia pomocowego. ramka 2

Ramka 2

O jakie powiązania chodzi
Zgodnie z regulaminem przez pojęcie przedsiębiorstw powiązanych należy rozumieć przedsiębiorstwa, które pozostają w jednym z poniższych związków:
• przedsiębiorstwo ma większość praw głosu w innym przedsiębiorstwie w roli udziałowca/akcjonariusza lub członka,
• przedsiębiorstwo ma prawo wyznaczyć lub odwołać większość członków organu administracyjnego, zarządzającego lub nadzorczego innego przedsiębiorstwa,
• przedsiębiorstwo ma prawo wywierać dominujący wpływ na inne przedsiębiorstwo na podstawie postanowień w jego statucie lub umowie spółki albo zawartej między nimi umowy,
• przedsiębiorstwo będące udziałowcem/akcjonariuszem lub członkiem innego przedsiębiorstwa kontroluje samodzielnie, na mocy umowy z innymi udziałowcami/akcjonariuszami lub członkami tego przedsiębiorstwa, większość praw głosu udziałowców/akcjonariuszy lub członków w tym przedsiębiorstwie.
Uwaga! Przy ocenie ww. związków należy uwzględnić również inne warunki określone w treści regulaminu oraz w załączniku I do rozporządzenia pomocowego (por. jego art. 3 ust. 3).
Natomiast w myśl regulaminu przedsiębiorstwa partnerskie to wszystkie przedsiębiorstwa niebędące przedsiębiorstwami powiązanymi, między którymi istnieje taki związek, że dane przedsiębiorstwo (wyższego szczebla) posiada, samodzielnie lub wspólnie z co najmniej jednym przedsiębiorstwem powiązanym, co najmniej 25 proc. kapitału innego przedsiębiorstwa (niższego szczebla) lub praw głosu w nim.
Uwaga! Przy ocenie związków pomiędzy tymi przedsiębiorstwami należy uwzględnić również inne warunki regulaminu oraz załącznika I do rozporządzenia pomocowego (por. jego art. 3 ust. 2).

Co w przypadku, gdy skorzystano z puli dla MSP

Z doniesień medialnych wynika, że część spółek komunalnych, które zgodnie z przepisami załącznika I do rozporządzenia pomocowego należy kwalifikować jako dużych przedsiębiorców, starała się o subwencję z Tarczy Finansowej PFR dla MSP. W przypadku, gdy tego rodzaju spółka otrzymała decyzję o odmowie przyznania subwencji przewidzianej dla MSP, może ona aktualnie złożyć wniosek o udzielenie finansowania z programu PFR dla dużych firm. Sprawa komplikuje się jednak, gdy spółce komunalnej, mimo posiadania przez nią statusu dużego przedsiębiorcy, przyznano na jej wniosek subwencję z Tarczy Finansowej PFR dla MSP. Tego rodzaju sytuacje niewątpliwie będą wymagały kontaktu z PFR w celu rozwiązania zaistniałej sytuacji. Należy bowiem mieć świadomość, że z postanowienia par. 11 ust. 13 Regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm” wynika obowiązek niezwłocznego zwrotu otrzymanej subwencji, jeżeli beneficjent otrzymał tę subwencję na podstawie nieprawdziwych oświadczeń, od których uzależnione było jej udzielenie. A niewątpliwie jednym z oświadczeń, od których jest uzależnione udzielenie subwencji z Tarczy Finansowej PFR dla MSP, jest właśnie oświadczenie o posiadaniu statusu mikro, małego lub średniego przedsiębiorcy. Jak wynika przy tym z informacji zamieszczonej na stronie internetowej PFR, w przypadku udzielenia nienależnego wsparcia ze środków tego funduszu złożenie nowego wniosku jest dopuszczalne dopiero po dokonaniu zwrotu nienależnie otrzymanej subwencji. Zgodnie zaś z par. 11 ust. 13 wyżej wskazanego regulaminu zwrotu nienależnie otrzymanej subwencji finansowej należy dokonać na wyodrębniony rachunek techniczny właściwego banku (należy bowiem pamiętać, że o ile pomoc dla dużych przedsiębiorców jest dystrybuowana bezpośrednio przez PFR, o tyle pomoc dla MSP trafia do nich za pośrednictwem banków, z których usług przedsiębiorcy ci korzystają).
Podstawa prawna
• art. 7 ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1292; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 424)
• art. 2, art. 3 ust. 2 akapit 2, ust. 3 i ust. 4 załącznika I do rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z 17 czerwca 2014 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (Dz.Urz. UE z 26 czerwca 2014 r. L 187, s. 1)
• par. 2, par. 3 ust. 15 Regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Dużych Firm”
• par. 10 ust. 14 i 15, par. 11 ust. 13 Regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm” (w wersji uwzględniającej zmiany wprowadzone 28 maja 2020 r.)