Dotyczy to przewidzianych w tym okresie wypłat świadczeń. Taka zasada wynika wprost z przepisów specustawy, chociaż i bez nich zakład mógłby powoływać się na trudności związane z COVID-19.
Epidemia COVID-19 i związane z nią ograniczenia spowodowały, że ZUS nie mógł wykonywać swoich ustawowych działań. O ile pracownicy zakładu mogli przynajmniej częściowo pracować zdalnie, o tyle zdecydowano się nie narażać zdrowia ubezpieczonych i lekarzy i na jakiś czas (od 16 marca do 8 maja) odwołano badania przeprowadzane przez lekarzy orzeczników i komisje lekarskie.
Niektóre osoby z tego się ucieszyły, bo ZUS nie miał możliwości zbadać np. zasadności zwolnienia lekarskiego, jednak w trudnej sytuacji znaleźli się ci ubezpieczeni, którym odwołano datę badania, od którego uzależnione było przyznanie prawa do świadczeń. Przy czym w przypadku tych ostatnich osób w specustawie o COVID-19 przewidziano specjalny tryb postępowania. Niestety akt ten nie przewiduje żadnego specjalnego trybu dla świadczeniobiorców, którzy z powodu epidemii musieli dłużej czekali na należne im środki – osoby te nie mogą więc wystąpić o odsetki.

Przedłużone orzeczenia

W marcu w trudnej sytuacji znalazły się osoby ubiegające się o rentę z tytułu niezdolności do pracy, gdyż jednym z warunków jej otrzymania jest stwierdzenie niezdolności do pracy – przeprowadzenie badania i wydania orzeczenia w czasie zamknięcia placówek ZUS nie było możliwe. Jednak specustawa o COVID-19 przewidziała na ten czas specjalne zasady, które wciąż obowiązują.
Zgodnie z art. 15zc orzeczenie wydane przez lekarza orzecznika albo komisję lekarską o niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, którego ważność upływa w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii albo w okresie 30 dni po ich odwołaniu, zachowuje ważność przez kolejne trzy miesiące od dnia upływu terminu jego ważności. Ważne jest, aby wniosek o ustalenie uprawnień do świadczenia na dalszy okres został złożony przed upływem terminu ważności tego orzeczenia. Przedłużeniu o trzy miesiące ulega także ważność orzeczeń, których termin ważności upłynął przed wejściem w życie ustawy (tj. przed 31 marca 2020 r., w tym również przed dniem ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego, tj. przed 14 marca 2020 r.), o ile wniosek o ustalenie uprawnień do świadczenia na dalszy okres został złożony w trakcie jego trwania, a nowe orzeczenie nie zostało wydane przed dniem wejścia w życie specustawy.
Co oczywiste, zasada ta nie dotyczy osób, które z wnioskiem o świadczenie wystąpiły po raz pierwszy. W ich przypadku nie wydano jeszcze bowiem żadnego orzeczenia potwierdzającego niezdolność do pracy lub niezdolność do samodzielnej egzystencji, którego ważność mogłaby zostać przedłużona. Jednak ustawodawca i dla tej grupy wnioskodawców przygotował specjalne rozwiązanie na stan epidemii, a nawet na pewien okres dalszy. Zacznijmy jednak od tego, że zgodnie art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (dalej: ustawa emerytalna) świadczenia wypłaca się, poczynając od dnia powstania do nich prawa, jednak nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Zasada ta uległa modyfikacji – z art. 31zy[9] specustawy wynika, że osobom, które w okresie 30 dni po ustaniu obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii związanych z COVID-19 zgłoszą wniosek o przyznanie, ponowne ustalenie wysokości lub podjęcie wypłaty emerytury, renty lub innego świadczenia o charakterze długoterminowym, prawo do świadczenia, świadczenia w ponownie ustalonej wysokości lub jego wypłaty przysługuje – na ich żądanie wyrażone w formie oświadczenia – od dnia, w którym zostały spełnione warunki do jego przyznania, ponownego ustalenia wysokości lub podjęcia wypłaty. Nie może to być jednak dzień wcześniejszy niż 1 marca 2020 r.
Skorzystanie z tego rozwiązania w przypadku rent jest uzależnione od spełnienia pozostałych warunków do przyznania świadczenia, m.in. daty powstania niezdolności do pracy. Wnioskodawca może więc złożyć wniosek o rentę nawet w ciągu 30 dni po upływie okresu epidemii z oświadczeniem o chęci uzyskania renty od marca 2020 r. Oczywiście nie oznacza to automatycznie, że takie prawo zostanie przyznane – zależy to bowiem od orzeczenia lekarza orzecznika, który stwierdza datę powstania niezdolności do pracy. Gdy stwierdzi, że data wypada na 1 marca lub wcześniej, to renta będzie mogła być wypłacona za okres od marca, ale gdy stwierdzi powstanie niezdolności np. w maju, to świadczenie będzie mogło zostać wypłacona od maja br.

Na wszelki wypadek

Nie wszystkie jednak przepisy specustawy o COVID-19, jak już wspominałem, zostały ukształtowane korzystnie dla emerytów lub rencistów. Takim przykładem jest art. 31zd. Wynika z niego, że jeżeli termin wydania decyzji lub wypłaty świadczeń przypada w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii albo w okresie 30 dni następujących po ich odwołaniu, w razie przekroczenia tego terminu ZUS nie jest zobowiązany do wypłaty odsetek ustawowych za opóźnienie określonych przepisami prawa cywilnego. Przepis ten w istotny sposób zmienia ogólne zasady odpowiedzialności ZUS za nieterminowe przyznawanie świadczeń.
Warto więc je przypomnieć, aby mieć punkt odniesienia do nowych zmian. I tak zgodnie z art. 118 ustawy emerytalnej organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji. Jeżeli w wyniku decyzji zostało ustalone prawo do świadczenia oraz jego wysokość, organ rentowy dokonuje wypłaty świadczenia w tym terminie. Jeżeli na podstawie przedstawionych środków dowodowych nie jest możliwe ustalenie prawa lub wysokości świadczenia, za datę wyjaśnienia ostatniej okoliczności uważa się datę końcową dodatkowego terminu do przedstawienia niezbędnych dowodów wyznaczonego przez organ rentowy albo datę przedstawienia tych dowodów. Sankcja za niedochowanie tych terminów została określona w art. 85 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nim, jeżeli ZUS w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń nie ustalił prawa do świadczenia lub go nie wypłacił, to jest obowiązany do wypłaty odsetek w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ nie ponosi odpowiedzialności.
Trzeba więc zauważyć, że dotychczasowa odpowiedzialność w zakresie wypłaty odsetek za opóźnienia ZUS nie jest odpowiedzialnością automatyczną, bo zakład może wykazać, że opóźnienie wystąpiło wskutek niezależnych okoliczności. Jako przykład takich okoliczności można wskazać działalność innych organów (tak: Sąd Okręgowy w Gliwicach w wyroku z 6 kwietnia 2017 r., sygn. akt IX U 2109/16). Za taką niezależną okoliczność może być też uznany stan epidemii, przy czym ustawodawca, spodziewając się fali wniosków o wypłatę odsetek, postanowił tę kwestię z góry przesądzić w specustawie. Zapobiega to z jednej strony zalaniu ZUS roszczeniami, które prawdopodobnie i tak byłby przez sądy oddalone, a z drugiej – stwarza potencjalne zagrożenie, że wielomiesięczne (ponad wymogi ustawowe) oczekiwanie na decyzję w sprawie renty nie będzie w żaden sposób zrekompensowane wspomnianymi odsetkami.
3 miesiące o tyle przedłużony został okres ważności orzeczeń o niezdolności do pracy lub samodzielnej egzystencji, który upływał w czasie stanu zagrożenia epidemicznego, epidemii i 30 dni po ich zakończeniu.
Podstawa prawna
• art. 85 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 266; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 695)
• art. 15zc, art. 31zd i art. 31zy9 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. poz. 374; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 875)
• art. 118 i art. 129 ustawy z 17 grudnia 1999 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 53; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 568)