ZUS w lutym 2020 r. odmówił umorzenia zaległości składkowych za lata 2018–2019, które sporadycznie spłacałem z niewielkich zysków, jakie osiągałem w ramach samozatrudnienia. Jednakże w marcu sytuacja się zmieniła, bo z powodu epidemii moja branża na jakiś czas praktycznie przestała istnieć i nie wiadomo, kiedy i czy wróci do poprzedniego stanu. Czy mogę złożyć ponowny wniosek o umorzenie składek, bo teraz nie mam już żadnych możliwości spłaty zadłużenia? Prowadzenie działalności zawiesiłem.
Przede wszystkim trzeba zaznaczyć, że przepisy wprowadzone w ramach tarczy antykryzysowej i kolejnych jej wersjach nie przewidują specjalnych reguł umarzania starszych zaległości z powodu epidemii. Nie wyklucza to jednak powoływania się na tę okoliczność.
Artykuł 31zo ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych przewiduje co prawda możliwość zwolnienia ze składek, lecz tylko za określony okres. W zależności od grupy płatników może chodzić o składki za marzec ‒ maj albo kwiecień ‒ maj 2020 r.
Nie wyklucza to jednak stosowania dotychczas obowiązujących przepisów, tj. art. 28 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Na jego podstawie należności z tytułu składek mogą być umarzane w całości lub w części przez ZUS. Zasadą jest, że należności z tytułu składek mogą być umarzane tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności. Ustęp 3 tego przepisu daje jednak możliwość umarzania należności mimo braku ich całkowitej nieściągalności. Uzupełnieniem norm są zaś regulacje rozporządzenia ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Z tego aktu wynika, że ZUS może umorzyć ubezpieczonemu, będącemu płatnikiem składek, należności, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie ich opłacić, gdyż pociągnęłoby to zbyt duże skutki dla zobowiązanego i jego rodziny. Taka sytuacja ma miejsce, gdy:
  • opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych;
  • poniesione straty materialne w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodują, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności;
  • przewlekła choroba zobowiązanego lub konieczność sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny pozbawia zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.
Taką okolicznością może być np. choroba, która wcześniej nie była znana ZUS. W orzecznictwie sądowym akcentuje się, że każda zmiana okoliczności faktycznych, w szczególności sytuacji majątkowej, rodzinnej lub zdrowotnej osoby zobowiązanej, może być zawsze podstawą do ponownego wystąpienia z wnioskiem o umorzenie zaległości lub z wnioskiem o rozłożenie należności na raty w myśl art. 28 ustawy. Odmowa nie stwarza sytuacji powagi rzeczy osądzonej (por. np. wyrok WSA w Gdańsku z 5 marca 2014 r., sygn. akt I SA/Gd 1640/13).
Rozporządzenie do takich sytuacji zalicza również klęskę żywiołową lub inne nadzwyczajne zdarzenie. Epidemię i konieczność zamknięcia całych sektorów gospodarki można uznać za takie właśnie okoliczności. Dłużnik powinien więc złożyć ponowny wniosek, lecz musi przy tym pamiętać, że do kwestii umorzenia składek ZUS podchodzi bardzo rygorystycznie.
Podstawa prawna
• art. 28 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 266; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 875)
• art. 31zo ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 374; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 875)
• rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. poz. 141 poz. 1365)