Czytelnicy informują, że ZUS w takich przypadkach wydaje decyzje odmowne, bo jego zdaniem przedsiębiorca podlega ubezpieczeniom z dwóch tytułów. Przeciwne zdanie mają nie tylko eksperci, lecz także resort pracy.
W jednym z pierwszych naszych poradników o tarczy antykryzysowej („Tarcza antykryzysowa dla firm i pracowników. Część 2”, Tygodnik Gazeta Prawna z 17‒19 kwietnia 2020 r., DGP nr 75) znalazła się odpowiedź na często zadawane pytanie – czy prowadząc firmę na urlopie wychowawczym, można otrzymać świadczenie postojowe? Odpowiedzieliśmy, że tak. Jeśli są spełnione inne warunki, to nie ma ku temu przeszkód. Tymczasem kilka tygodni później zaczęły do nas napływać e-maile od czytelników, którzy informowali, że ZUS świadczenia im nie wypłaca, a na infolinii dowiedzieli się, że ono im nie przysługuje. Niektórzy decyzje odmowne już otrzymali. Uzasadnienie? Najczęściej takie, że ZUS ustalił, iż wnioskodawca ma inny tytuł do ubezpieczeń, a „ubiegający się oświadczenie jest zgłoszony przez płatnika z kodem tytułu ubezpieczeń 01 10 00 do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego oraz że złożone zostały za niego dokumenty rozliczeniowe jako osobę przebywającą na urlopie wychowawczym”.
ZUS uznaje więc, że przebywający na urlopie wychowawczym podlega ubezpieczeniom emerytalno-rentowym z dwóch tytułów, a to wyklucza prawo do świadczenia postojowego. Tak jednak nie jest, a ze stanowiskiem ZUS nie zgadzają się zapytani przez nas eksperci. Także Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej odpowiada nam, że osoba, która prowadzi działalność na urlopie wychowawczym, ma prawo do świadczenia postojowego. Poprosiliśmy ZUS o stanowisko, ale do momentu oddawania niniejszego numeru do druku nie uzyskaliśmy odpowiedzi.

Finansuje budżet

Całe zamieszanie związane jest z warunkiem, jaki ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej: specustawa) postawiła w art. 15zq ust. 1. Zgodnie z nim osobie prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą przysługuje świadczenie postojowe, jeżeli nie podlega ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu. Przepis ten miał zapobiegać sytuacjom, w których postojowe (w założeniu świadczenie o charakterze socjalnym, a nie ubezpieczeniowym, bo nieuzależnionym od składek) byłoby wypłacane jako pewnego rodzaju bonus dla osób, które i tak mają inne źródło utrzymania. I tak np. osoba pracująca na etacie dodatkowo prowadząca firmę na postojowe liczyć nie mogła. W jej przypadku tytułem ubezpieczeniowym był właśnie stosunek pracy.
Jednak sytuacja pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym jest zgoła inna. Pozostaje on pracownikiem, ale tytułem do ubezpieczeń staje się właśnie urlop wychowawczy. Pracodawca wykazuje taką osobę w deklaracjach, ale składek nie opłaca, bo są one finansowane z budżetu państwa. Niezależnie od tego, jak dużo pracownik zarabia, na urlopie wychowawczym podstawa wymiaru jego składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (nie podlega chorobowemu i wypadkowemu) wynosi 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Nie może być ona przy tym wyższa niż przeciętne wynagrodzenie wypłacone mu za 12 miesięcy poprzedzających urlop, ale z zastrzeżeniem, że nie może być niższa niż 75 proc. minimalnego wynagrodzenia. Skoro za ten okres opłacane są składki, to będzie on uwzględniany przy ustalaniu uprawnień do emerytury minimalnej lub renty z tytułu niezdolności do pracy.
Sytuacja ulega zmianie, gdy przebywający na urlopie podejmuje jakąś aktywność zawodową, która jest tytułem do ubezpieczeń. W takim przypadku przestaje być ubezpieczony jako przebywający na urlopie, a tytułem do ubezpieczeń staje się np. działalność gospodarcza. Na tym właśnie polega różnica między prowadzeniem działalności na urlopie wychowawczym a na urlopie macierzyńskim. W trakcie urlopu macierzyńskiego pobieranie zasiłku jest zawsze tytułem do ubezpieczeń emerytalno-rentowych, a budżet państwa finansuje składki także wtedy, gdy dodatkowo prowadzona jest działalność gospodarcza, z której opłacana jest tylko składka zdrowotna. Podleganie ubezpieczeniom emerytalno-rentowym z tytułu pobierania zasiłku powoduje więc, że takim osobom świadczenie postojowe na podstawie obecnie obowiązujących przepisów nie przysługuje. Byłoby tak, nawet gdyby dobrowolnie opłacał składki na te rodzaje ubezpieczeń także z firmy.
W drugą stronę ta zasada jednak nie działa. Przebywający na urlopie wychowawczym musi opłacać składki emerytalno-rentowe z firmy, nie może natomiast zdecydować, że będą one opłacane nadal z budżetu, a z działalności jedynie składka zdrowotna. Z chwilą podjęcia działalności składki z urlopu wychowawczego przestają być finansowane z budżetu państwa. Jeśli pracownik prowadził działalność także przed skorzystaniem z urlopu i ją kontynuuje, to z budżetu państwa nie zostanie sfinansowana nawet jedna składka.

Prawnicy zgodni

Te zasady powodują, że eksperci nie mają wątpliwości, jak należy rozstrzygnąć wniosek o świadczenie. ‒ Przebywanie na urlopie wychowawczym nie stanowi przeszkody w otrzymaniu świadczenia postojowego – stwierdza dr Tomasz Lasocki z Wydziału Prawa i Administracji UW. Podobnie uważa radca prawny Łukasz Kuczkowski, partner w kancelarii Raczkowski. ‒ ZUS nie powinien odmawiać wypłaty świadczenia postojowego, twierdząc, że pracownik przebywający na urlopie wychowawczym, który rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej, ma inny tytuł do ubezpieczenia, czyli urlop wychowawczy ‒ podkreśla mecenas Kuczkowski. Zwraca przy tym uwagę, że sam ZUS na swojej stronie udostępnia taką informację. Czytamy w niej, że „jeżeli w okresie przebywania na urlopie wychowawczym osoba podejmuje prowadzenie pozarolniczej działalności, to z dniem rozpoczęcia jej prowadzenia, nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym. Podlega natomiast obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu prowadzenia tej działalności”.
Takiego samego zdania jest radca prawny Łukasz Chruściel, partner w kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter. ‒ W przypadku pracownika, który na urlopie wychowawczym prowadzi działalność gospodarczą, jedynym tytułem stanowiącym podstawę do podlegania ubezpieczeniom społecznym będzie prowadzenie działalności gospodarczej ‒ potwierdza. Cytuje przy tym wyrok Sądu Najwyższego z 27 września 2006 r., sygn. akt I UK 70/06, który stwierdził, że osoby przebywające na urlopie wychowawczym, mające inny jeszcze niż korzystanie z tegourlopu tytuł rodzący obowiązek ubezpieczenia (np. prowadzenie działalności pozarolniczej), nie podlegają obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i rentowych na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ale z mocy art. 6 ust. 1 pkt 5. ‒ Nie sposób zgodzić się z interpretacją przepisów, które pozbawiałyby takie osoby świadczenia postojowego z uwagi na rzekome poleganie ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu – podkreśla mecenas Chruściel.

Warto się odwołać

Osoby, które otrzymały decyzje odmowne, powinny więc złożyć odwołanie do sądu za pośrednictwem ZUS. Będzie ono rozpatrywane w takim samym trybie jak odwołanie od decyzji ZUS odmawiających innych świadczeń przez sąd powszechny, nie administracyjny. Może się zdarzyć, że ZUS sam zmieni decyzję i nie będzie konieczne postępowanie sądowe. Jeśli jednak zdania nie zmieni, to w ciągu 30 dni musi przekazać odwołanie wraz z aktami sprawy do właściwego sądu. Ze specustawy wynika, że do świadczenia postojowego stosuje ponadto art. 83a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nim prawo lub zobowiązanie stwierdzone decyzją ostateczną ZUS ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie.
Nawet jednak po pozytywnym dla pracownika-przedsiębiorcy wyroku sądu może pojawić się kolejny problem. Chodzi o te osoby, które chciałyby otrzymać świadczenie postojowe trzykrotnie. Do otrzymania go po raz kolejny specustawa wymaga jedynie, aby sytuacja materialna wobec sytuacji z pierwszego wniosku się nie poprawiła. Mimo otrzymania decyzji odmownej za pierwszym razem, można składać wnioski o kolejne wypłaty, o ile spełnia się warunki. Jeśli ZUS nie zmieni swojego stanowiska, to wyda kolejne decyzje odmowne, które także mogą być zaskarżone. Trzeba przy tym zaznaczyć, że świadczenie nie przysługuje za konkretny miesiąc, bo przepisy mówią jedynie, że nie może być wypłacone dwukrotnie w ciągu tego samego miesiąca. Teoretycznie więc wypłata pierwszego świadczenia może mieć miejsce pod koniec maja, a kolejnego – na początku czerwca. Nie wiadomo, jak te zasady będą stosowane, w sytuacji gdy świadczenie zostanie przyznane wyrokiem sądu.
Przebywający na urlopie wychowawczym musi opłacać składki emerytalno-rentowe z firmy, nie może zdecydować, że będą one opłacane nadal z budżetu, a z działalności jedynie składka zdrowotna.
Stanowisko Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 19 maja 2020 r. w sprawie świadczenia postojowego dla osób przebywających na urlopie wychowawczym i prowadzących działalność gospodarczą
Zgodnie z art. 9 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 8, art. 6a ust. 1 i art. 6b ust. 1, a także osoby przebywające na urlopach wychowawczych podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym albo odpowiednio ubezpieczeniu emerytalnemu, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych.
Biorąc pod uwagę powyższe oraz to że osoba prowadząca działalność gospodarczą podlega ubezpieczeniom z tytułu tej działalności, osobie takiej przysługuje świadczenie postojowe po spełnieniu warunków zawartych w ustawie.
Podstawa prawna
• art. 83‒83a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 266; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 695)
• art. 15zua‒15zv ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. poz. 374; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 875)