Przedsiębiorcy opłacający składki na ubezpieczenie chorobowe mogą wystąpić do ZUS o wypłatę zasiłku chorobowego, a potem świadczenia rehabilitacyjnego. Od podlegania temu ubezpieczeniu uzależnione jest też prawo do zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego.
Osoby prowadzące pozarolniczą działalność, opłacające składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, mogą dobrowolnie przystąpić do ubezpieczenia chorobowego. Objęcie tym ubezpieczeniem następuje na wniosek zainteresowanego. Decydując się na podleganie temu ubezpieczeniu, trzeba wiedzieć, że wiąże się to z comiesięcznym, terminowym opłacaniem składki (2,45 proc.), ale też w razie konieczności z możliwością uzyskania zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego.
PRZYKŁAD: SKUTKI OPŁACENIA SKŁADEK PO TERMINIE
Anna P. prowadząca własną firmę z opóźnieniem opłaciła składki na ubezpieczenia społeczne (w tym chorobową) za luty i marzec 2008 r. Gdy w kwietniu urodziła dziecko i wystąpiła o wypłatę zasiłku macierzyńskiego, ZUS jej odmówił. Stanowisko ZUS ma uzasadnienie w przepisach. Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje bowiem od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki na to ubezpieczenie. Zasiłek macierzyński przysługuje natomiast ubezpieczonej, która w okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu urodziła dziecko. Z uwagi, że Anna P. została wyłączona z tego ubezpieczenia od lutego, gdyż składki za ten miesiąc nie zostały opłacone, nie nabędzie prawa do zasiłku macierzyńskiego. Oczywiście może ona wystąpić do ZUS o przywrócenie terminu na opłacenie składki na ubezpieczenie chorobowe. W uzasadnionych przypadkach ZUS może wyrazić na to zgodę. Gdyby ZUS wydał decyzję pozytywną, zasiłek będzie przysługiwał.

Zasiłek chorobowy

Zasadą jest, że zasiłek chorobowy można otrzymać dopiero po upływie określonego okresu ubezpieczenia chorobowego - po tzw. okresie wyczekiwania. Przedsiębiorcy ubezpieczeni dobrowolnie nabywają prawo do zasiłku dopiero po upływie 180 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego. Do wymaganego okresu ubezpieczenia chorobowego wlicza się jednak poprzednie okresy ubezpieczenia (obowiązkowego i dobrowolnego), jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni albo była spowodowana urlopem wychowawczym, bezpłatnym, odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.
Od zasady, że zasiłek przysługuje po okresie wyczekiwania, są wyjątki. Od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego prawo do zasiłku chorobowego przysługuje bowiem:
• absolwentom szkół lub szkół wyższych, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów wyższych,
• jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy,
• posłom i senatorom, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji.
PRZYKŁAD: PRZEZ PÓŁ ROKU TRZEBA OPŁACAĆ SKŁADKI
Piotr K. przez trzy miesiące był zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Po dwóch tygodniach od jej rozwiązania rozpoczął prowadzenie własnej firmy. Po czterech miesiącach jej prowadzenia zachorował. Lekarz stwierdził niezdolność do pracy przez okres dziesięciu dni. ZUS wypłaci mu zasiłek chorobowy. Podlegający ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie 180 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego. Do wymaganego okresu ubezpieczenia wlicza się jednak poprzednie okresy tego ubezpieczenia, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni. W analizowanej sytuacji można zsumować okresy ubezpieczenia z umowy o pracę i z tytułu prowadzenia własnej firmy, gdyż przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni. Z uwagi, że Piotr K. był ubezpieczony łącznie przez ponad 180 dni, nabędzie prawo do zasiłku chorobowego.

Świadczenie rehabilitacyjne

Zasiłek chorobowy przysługuje maksymalnie przez okres 182 dni, a w przypadku gdy niezdolność została spowodowana gruźlicą - 270 dni. Po wyczerpaniu prawa do zasiłku chorobowego można się starać o świadczenie rehabilitacyjne. Świadczenie to przysługuje ubezpieczonemu, którego dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy.
O okolicznościach przyznania świadczenia orzeka lekarz orzecznik ZUS. Na jego podstawie ZUS wydaje decyzję. Omawiane świadczenie przysługuje przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy.

Zasiłek opiekuńczy

Zapamiętać trzeba, że osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie mają prawo do zasiłku opiekuńczego w zakresie ograniczonym w stosunku do ubezpieczonych obowiązkowo. Otrzymają oni zasiłek opiekuńczy tylko w przypadku osobistego sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat oraz innym chorym członkiem rodziny (w tym nad dzieckiem w wieku powyżej 14 lat). Nie mogą nabyć prawa do tego zasiłku w przypadku konieczności sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do ośmiu lat w określonych ustawowo sytuacjach, m.in. w razie porodu lub choroby małżonka stale opiekującego się dzieckiem.
Za dzieci uważa się dzieci własne ubezpieczonego lub jego małżonka, dzieci przysposobione, dzieci obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie. Natomiast członkowie rodziny to: małżonek, rodzice, teściowie, dziadkowie, wnuki, rodzeństwo, dzieci w wieku ponad 14 lat. Warunkiem uzyskania prawa do zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad chorym członkiem rodziny jest pozostawanie z nim we wspólnym gospodarstwie domowym, przynajmniej w okresie sprawowania opieki.
Warto wiedzieć, że zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do dwóch lat.
PRZYKŁAD: ZASIEK OPIEKUŃCZY W RAZIE CHOROBY DZIECKA
Prowadząca działalność gospodarczą, opłacająca wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne, sprawowała opiekę nad chorym półtorarocznym synem przez 14 dni. ZUS, po przedstawieniu zaświadczenia lekarskiego, wypłaci jej zasiek opiekuńczy, mimo iż jej bezrobotny mąż mógł zapewnić dziecku opiekę.
Przyznanie prawa do zasiłku opiekuńczego nie jest uzależnione od podlegania temu ubezpieczeniu przez ściśle określony czas. Można go otrzymać przez okres zwolnienia od wykonywania pracy w związku z koniecznością osobistego sprawowania opieki, jednakże nie dłużej niż przez:
• 60 dni w roku kalendarzowym - jeżeli opieka sprawowana jest nad chorym dzieckiem w wieku do lat 14,
• 14 dni w roku kalendarzowym - gdy opieka sprawowana jest nad chorym dorosłym członkiem rodziny, w tym nad chorym dzieckiem powyżej 14 lat.
PRZYKŁAD: ROCZNY LIMIT DNI ZASIŁKOWYCH
Pracownica w lutym 2008 r. otrzymała zasiłek opiekuńczy za 28 dni. Musiała zaopiekować się chorym sześcioletnim synem. Ponownie, z tego samego powodu, musiała skorzystać z zasiłku w marcu przez 21 dni i w kwietniu przez 11 dni. Gdy pod koniec kwietnia mąż pracownicy prowadzący pozarolniczą działalność, opłacający wszystkie składki, w tym chorobową, wystąpił do ZUS o wypłatę zasiłku opiekuńczego za siedem dni, z powodu opieki nad chorą matką, ZUS mu odmówił. Roczny limit dni, za które przysługuje zasiłek opiekuńczy (bez względu na to, że w analizowanej sytuacji zasiłek przysługiwał na dziecko i rodzica ubezpieczonych i że do zasiłku były uprawnione dwie osoby - pracownica i prowadzący działalność gospodarczą) wynosi bowiem 60 dni i w analizowanej sytuacji został wykorzystany.

Zasiłek macierzyński

Prawo do urlopu macierzyńskiego przysługuje pracownikom. Natomiast krąg osób mogących skorzystać z zasiłku macierzyńskiego jest szerszy. O zasiłek macierzyński mogą się także ubiegać podlegający ubezpieczeniu chorobowemu przedsiębiorcy.
Prawo do zasiłku macierzyńskiego otrzyma:
• ubezpieczona, która urodziła dziecko,
• ubezpieczona albo ubezpieczony, jeżeli przyjęli na wychowanie dziecko w wieku do siódmego roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do dziesiątego roku życia, i wystąpili do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia,
• ubezpieczona albo ubezpieczony, jeżeli przyjęli na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem, dziecko w wieku do siódmego roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do dziesiątego roku życia,
• ubezpieczony - ojciec dziecka, gdy matka dziecka skróci okres pobierania zasiłku macierzyńskiego, a także w razie śmierci matki dziecka albo porzucenia przez nią dziecka, jeżeli w celu osobistej opieki nad dzieckiem przerwie działalność zarobkową,
• inny ubezpieczony członek najbliższej rodziny w razie śmierci ubezpieczonej lub porzucenia przez nią dziecka, jeżeli przerwie działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony w kodeksie pracy jako okres urlopu macierzyńskiego i okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.
PRZYKŁAD: ZASIŁEK MIMO KRÓTKIEGO UBEZPIECZENIA
Anna K. przez pół roku pracowała na podstawie umowy o dzieło, z której nie była ubezpieczona. Następnie założyła własną firmę. Opłaca wszystkie składki, w tym chorobową, przez cztery miesiące. Za miesiąc urodzi pierwsze dziecko. Z uwagi, że zasiłek macierzyński przysługuje bez wyczekiwania - bez względu na okres podlegania ubezpieczeniu i że jest to jej pierwszy poród, otrzyma go przez 18 tygodni.
Ważne!
Płatnikiem świadczeń w razie choroby albo macierzyństwa dla przedsiębiorców jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Podstawa prawna
• Art. 4, 8, 9, 18, 29, 32, 33, 34 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 267 z późn. zm.).
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2007 r. (P 45/06, Dz.U. z 2007 r. nr 47, poz. 318).